‘Is een langdurig zieke in de eerste plaats een werkloze, of in de eerste plaats een zieke?’

Is de eerste vraag ‘Hoe krijgen we jou weer aan het werk?’ of ‘Hoe krijgen we jou weer gezond?’ Dat fundamentele verschil in visie bepaalt welk beleid we uitzetten om de toevloed aan langdurig zieken de baas te kunnen, zegt CM-voorzitter Luc Van Gorp. Hij heeft geen goed oog in de voorstellen in de supernota van Bart De Wever over de activering van langdurig zieken.

Versta me niet verkeerd: wij zijn als mutualiteit niet blij met het jaarlijks stijgende aantal langdurig zieken. Wij willen dat elk van onze leden een leven kan leiden met zoveel mogelijk levenskwaliteit. Langdurige ziekte heeft een directe impact op levenskwaliteit. Uiteraard moet er controle zijn en moeten we vermijden dat mensen ten onrechte beroep doen op onze sociale zekerheid. Maar het beeld dat misbruik de regel is en ziekte de uitzondering, is vals. Het strookt niet met de ervaringen van onze adviserend artsen, die dagdagelijks deze mensen begeleiden.

Zorgen voor wie ziek is

Het is onze kerntaak als mutualiteit om te zorgen voor wie ziek is. Wie ziek is, moet idealiter weer gezond worden, maar ook als dat niet (helemaal) lukt een kwaliteitsvol leven kunnen leiden. Dat is de eenvoudige basispremisse van de sociale zekerheid: iedereen draagt bij, en als het wat minder met je gaat, zorgen we met het potje waarvoor we allemaal samenlegden, dat jij weer beter kan worden zonder financiële kopzorgen.

En ook als je helemaal niet meer kan werken, blijven we voor je zorgen. (Dit is de ontstaansgeschiedenis van de mutualiteiten: alle arbeiders samen legden een spaarpot aan, zodat gezinnen waar het inkomen wegviel door bijvoorbeeld een zwaar arbeidsongeval van de vader, niet verhongerden.)

Die solidariteit dreigt vandaag te verdwijnen. De visie die uit de supernota blijkt, is tegengesteld aan de mijne. De nota vertrekt louter vanuit een economisch perspectief. Kwetsbare mensen, degenen die vanuit economisch perspectief niet bijdragen aan de samenleving, zijn daar het slachtoffer van.  

Tijdig herconnecteren

Geleidelijk aan terug aan het werk gaan, kan absoluut deel uitmaken van het herstelproces. De studies die dat aantonen, en die eveneens benadrukken dat tijdig herconnecteren met het werk loont om langdurige afwezigheid te voorkomen, zijn gekend. Maar er is een verschil tussen de connectie met het werk behouden in een duurzaam en getemporiseerd herstelproces, en de tewerkstellingsgraad als enige doel aan de horizon te zien.

Ik vrees dat we terechtkomen in een systeem waarin we deadlines zullen zetten op genezingsprocessen. Dat resulteert mogelijks in veel herval, en meer in plaats van minder langdurig zieken.

We weten uit recent eigen onderzoek dat langdurig zieken de begeleiding van terug-naar-werk-coördinatoren appreciëren, als die tenminste niet te vroeg komt, op een moment dat ze er nog niet klaar voor zijn. We moeten onze terug-naar-werk coördinatoren daar kunnen inzetten waar ze het grootste verschil kunnen maken: zo snel mogelijk, maar ook niét te vroeg in het ziekteproces, bij mensen waarvan we weten dat ze met begeleiding terug op de arbeidsmarkt raken.

Daarnaast geloof ik ook dat we in de begeleiding van langdurig zieken met alle stakeholders samen nog een tandje kunnen bijsteken. De middelen moeten er dan ook zijn om dat te doen. Vandaag hebben alle mutualiteiten samen minder dan 100 terug-naar-werk coördinatoren in dienst. Dat is een druppel op een hete plaat in verhouding met de meer dan half miljoen langdurig zieken.

Inzicht in de oorzaken van arbeidsongeschiktheid

We kunnen het probleem van langdurig zieken niet oplossen als we niet ook de instroom inperken. We weten uit ons eigen onderzoek dat meer dan de helft van de langdurig zieken aangeven dat hun werk (deels) verantwoordelijk is voor hun uitval. We zijn daarom blij met de responsabilisering van de werkgevers, in de vorm van financiële bijdragen aan de ziekte-uitkering.

De perverse effecten van die responsabilisering loeren echter om de hoek: wie gaat er nog iemand met een geschiedenis van ziekte en herval in dienst nemen? En wat met de effecten op bijvoorbeeld de zorgsector, die door de hoge werkdruk kampt met hoge arbeidsongeschiktheidscijfers? Er is absoluut nog meer nood aan  studies naar de oorzaken van arbeidsongeschiktheid: welke maatschappelijke factoren spelen mee? En wat is het bilan per sector? Wat is de effectieve impact van werkomstandigheden en de manier waarop er leiding gegeven wordt?

We zijn gebaat bij meer toegang tot gegevens die werk en arbeidsongeschiktheid linken. Daarnaast moeten we ook verder kijken dan enkel het absolute aantal arbeidsongeschikten, naar hun relatieve aandeel tegenover de hele beroepsbevolking. Ook de in-en uitstroom verdient nader onderzoek, eveneens per sector en soort werk.

Het is een goede zaak dat we nadenken over hoe we mensen weer zo snel mogelijk weer doen aansluiten bij de maatschappij. Niemand vaart er wel bij om lang en eenzaam in de buitenbaan te cirkelen, ver weg van heilzame sociale contacten, waar ook de werkvloer een bron van kan zijn. Maar de maatschappij is meer dan een economische realiteit waarin ‘nuttig bijdragen aan de welvaart’ het enige doel is.

De maatschappij moet solidariteit blijven tonen voor de mensen die (even) niet meer kunnen meedraaien in het systeem en hen toelaten om op hun eigen manier bij te dragen aan de samenleving. Dat zal niet altijd in de vorm van betaalde arbeid zijn.

Luc Van Gorp is voorzitter van de CM.