Oorlog in Oekraïne, klimaatrampen en epidemieën: moet de overheid ons overlevingsadvies geven?

De Scandinavische landen vragen hun inwoners om zich voor te bereiden op een mogelijke oorlog. Mogen wij binnenkort ook een oorlogsbrochure in de bus verwachten? ‘In België is een iets voorzichtigere aanpak nodig.’

Zweden, Finland, Noorwegen en Denemarken hebben onlangs hun crisisadvies bijgewerkt voor hun burgers om een eventuele oorlog – zowel op mentaal als op logistiek vlak – te overleven. Ze doen dat naar aanleiding van de ontwikkelingen in de strijd tussen Rusland en Oekraïne. Ook natuurrampen, veroorzaakt door klimaatverstoring, terroristische en cyberaanvallen en epidemieën worden in de publicatie besproken.

Wat staat er in zo’n oorlogsbrochure?

Het Zweedse agentschap voor rampenbestrijding (MSB) verstuurde een 32-pagina’s tellende brochure naar alle huishoudens. Hoewel de brochure de oorlog in Oekraïne niet expliciet benoemt, bevat ze er wel verwijzingen naar, met tips over evacuatie, hoe omgaan met angst, hoe met kinderen praten over crisis en oorlog, hoe bloedingen te stoppen en hoe kwetsbaren te beschermen.

Finland houdt het bij een website met de raad om voorbereidingen te treffen. De Noorse overheid stuurde eerder dit jaar al een pamflet naar zijn inwoners, net als Denemarken.

De richtlijnen bestaan vooral uit praktische adviezen. Inwoners moeten bijvoorbeeld water voor minstens een week inslaan, alsook lege bidons in huis halen om water te kunnen gaan halen. Plastic waterflessen worden het best in de vriezer bewaard, zodat ze kunnen worden gebruikt om andere zaken koel te houden als de stroom uitvalt.

Verder op de lijst van benodigdheden staan warme dekens, een radio op batterijen, een opgeladen power bank, energierijke, lang houdbare voedingswaren, voedsel voor de huisdieren, zaklamp, lucifers, kampeerkookplaat en voldoende cashgeld voor minstens een week.

In het geval van een nucleaire aanval is het advies om jodiumtabletten in te nemen en op dezelfde manier dekking te zoeken als bij een luchtaanval. ‘Schuilplaatsen bieden de beste bescherming. Na een paar dagen is de straling sterk afgenomen.’

Heel concreet wordt het bij het toiletadvies: als er geen water is – bijvoorbeeld als gevolg van een stroomstoring – zal het toilet niet kunnen worden doorgespoeld. ‘U vangt dan best de stoelgang op in een plastic zak in het toilet en overgiet die in een emmer met zaagsel of compostafval of u kunt een draagbaar toilet in huis halen.’

Wat doet de Belgische overheid?

Bij het Nationaal Crisiscentrum ligt momenteel geen oorlogsbrochure klaar om onder de bevolking te verspreiden. Daar heeft het een goede reden voor. ‘Als wij zo’n pamflet zouden uitbrengen, zou dat bij onze bevolking snel leiden tot angst en paniek’, weet woordvoerster Laura Demullier. ‘Het gevaar bestaat dat mensen bepaalde handelingen stellen die we juist willen vermijden, zoals hamsteren in de supermarkt.’

Voor Zweden is het de vijfde keer sinds de Tweede Wereldoorlog dat het zo’n pamflet uitstuurt. De laatste keer was in 2018, na een schending van het Zweedse luchtruim door een Russisch militair vliegtuig. ‘De Zweden zijn meer vertrouwd met risicocommunicatie en –bewustzijn en kijken minder raar op van zulke boodschappen’, vervolgt Demullier. ‘De geopolitieke situatie is er iets anders dan in België omdat Zweden geografisch veel dichter bij Rusland ligt. Uiteraard zijn wij niet naïef en zien wij wat er buiten onze landsgrenzen gebeurt. De bevolking is zich daar ook van bewust. Maar in plaats van een zware oorlogsboodschap te brengen, moeten wij zulke communicatie iets voorzichtiger en meer stapsgewijs aanbrengen.’

In de loop van 2025 lanceert het Crisiscentrum een campagne om de bevolking in het algemeen risicobewuster en zelfredzaam te maken. ‘Dat zal breder gaan dan enkel oorlog’, legt Demullier uit. ‘We zullen ook inzoomen op een aantal specifieke risico’s zoals overstromingen en desinformatie. De bedoeling is niet om mensen bang te maken, wel om hen duidelijk te maken dat ze een actor zijn in hun eigen veiligheid. Je kunt zelf dingen doen om je voor te bereiden op noodsituaties en rampen.’

Verwacht evenwel geen knalgele pamflet in de bus, zoals in Zweden. Ook nationale crisisboodschappen op radio en televisie zullen uitblijven. ‘Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat grote massacampagnes van de overheid naar de bevolking niet meer werken. Daarom zetten we in op doelgerichte communicatie op maat van bedrijven, scholen, jeugdorganisaties en lokale besturen. Dat kan gaan van lessenpakketten voor scholen tot evenementen.’

Ook op een snelle escalatie in het conflict in Oekraïne is het Crisiscentrum voorbereid. ‘We volgen de situatie op de voet. Mocht er een concrete dreiging zijn voor België of bepaalde instellingen in ons land, dan kunnen wij snel schakelen.’

Wat kunt u zelf doen om u voor te bereiden?

Registreer u op Be-alert zodat u onmiddellijk op de hoogte wordt gebracht van een noodsituatie.

Maak u vertrouwd met de communicatiekanalen binnen uw gemeente en de belangrijkste noodnummers.

Stel op www.mijnnoodplan.be een op maat gemaakt noodplan samen dat u en uw familie helpt om snel en goed te reageren als er iets ernstigs gebeurt. Bijvoorbeeld: hoe bereikt u elkaar als er geen telefoon- en gsm-net meer is?

Stel thuis een noodpakket samen met extra water, conserven, kaarsjes, lucifers, een radio op batterijen zodat u enkele uren zonder stroom kunt overbruggen. Zorg dat dit pakket op een toegankelijke plaats in de woning staat en dat alle familieleden dat weten.