Imam Khalid Benhaddou: ‘Geloven is voor mij een eeuwige zoektocht naar waarheid’

‘In het discours dat ik jaren geleden heb ontwikkeld, stonden mensenrechten altijd aan de basis. Ik klopte constant op diezelfde nagel, waardoor ik in 2017 zelfs de Prijs voor Mensenrechten kreeg. Maar intussen is mijn verhaal genuanceerder geworden. Door veel te lezen ben ik gaan beseffen dat alleen het mensenrechtenkader niet voldoende is om echt tot samenleven te komen. Als iedereen enkel focust op zijn individuele vrijheden en rechten, kan dat zelfs leiden tot parallelle samenlevingen.

‘Het essay De gebogen twijg van de Britse liberale filosoof Isaiah Berlin heeft me zeer veel inzicht gebracht. In de westerse samenleving heeft altijd een spanning bestaan tussen de universalistische traditie – gestoeld op ratio, wetenschap en individualisme – en de gemeenschapstraditie, gebaseerd op cultuur, religie, taal enzovoort. Als de twijg te ver doorschiet naar één richting, de universalistische dus, is de kans volgens Berlin heel groot dat hij ‘terugzwiept’ naar de andere kant en er dus een extreem-nationalistische reactie ontstaat. Ik ben gaan beseffen dat we alles wat met identiteit te maken heeft ook au sérieux moeten nemen, zodat het niet in handen valt van extreem-nationalisten.’

Veel mensen kiezen voor het geloof vanuit een soort gemakzucht.

Kunt u een voorbeeld geven?

Khalid Benhaddou: Een samenleving is geen wit blad, je moet ook rekening houden met bepaalde tradities. Daar moet je omzichtig mee omspringen, maar traditie moet ook openstaan voor verandering, zodat het geen folklore wordt. Dat idee probeer ik over te dragen op mijn eigen moslimgemeenschap. Velen vinden het voldoende om zich aan te passen aan het mensenrechtenverhaal. En begrijp me niet verkeerd: mensenrechten blijven ook voor mij het allerhoogste. Maar het is belangrijk dat mensen zich met elkaar kunnen identificeren en dat er meer saamhorigheid ontstaat. Dat is een menselijke behoefte, die bovendien cruciaal is om ons welvaartsmodel in stand te houden. Als je alleen hamert op de universalistische waarden van ratio, wetenschap en individualisme bestaat de kans dat we evolueren naar het Amerikaanse model, waar iedereen de ultieme vrijheid nastreeft maar er ook alleen voorstaat.

Twijfelt u vaak?

Benhaddou: Ik ben een fundamentele twijfelaar, waardoor ik ook erg rusteloos ben. Eigenlijk heb ik geen solide, robuuste overtuigingen waarvan ik nooit zou afstappen. Wanneer een bepaalde overtuiging ontstaat, zit daarin al de kiem om er weer van af te stappen. Je kunt ideeën nooit absoluut aanvaarden, omdat je als mens altijd biased of bevooroordeeld bent. Dat geldt ook voor mijn geloof. Ik geloof in een schepper, maar ik wil ook begrijpen welke verbanden er zijn in dit universum. Er zijn veel mensen die voor het geloof kiezen vanuit een soort gemakzucht, omdat religie alle antwoorden voor hen invult. Terwijl geloven voor mij een eeuwige zoektocht naar de waarheid is. Die vrije, spirituele zoektocht kun je niet realiseren binnen een instituut.