‘Hoeveel noodkreten over mentale gezondheid bij jongeren moeten er nog klinken?’

‘Hoeveel jongeren laten we nog psychische klachten ontwikkelen?’, vragen vijf studenten orthopedagogie. Zij ondervroegen leerkrachten en leerlingen, en reiken een aantal oplossingen aan om meer in te zetten op het welzijn van jongeren in het secundair onderwijs.

Vorige week bereikte ons het nieuws dat de 14-jarige Daan uit het leven stapte. Een pril mensenleven dat eigenlijk nog echt moest beginnen, kwam abrupt aan een einde. Jammer genoeg is het psychische lijden van de jonge Daan geen alleenstaand geval. Uit het SIGMA onderzoek van KU Leuven blijkt dat één op de vijf jongeren tussen twaalf en zestien jaar al kampt met matig tot ernstige psychische klachten. Deze cijfers zijn zorgwekkend. Leerlingen in het secundair zijn kwetsbaar en bevinden zich in een cruciale fase in hun ontwikkeling. Tot op de dag van vandaag is er nog steeds niet voldoende ondersteuning voor hen om zich optimaal in hun vel te voelen. Dat ondervond ook burgemeester van Antwerpen Bart De Wever vorig jaar toen één van zijn kinderen dringend nood had aan externe, pyschologische hulp, maar nergens terecht kon.

Wij smeken om meer aandacht te besteden aan deze noodkreten.

In 2020 ondernamen 15- tot 19-jarigen van alle leeftijdsgroepen het vaakst een zelfmoordpoging. Dit blijkt uit een onderzoek van Zelfmoordlijn 1813. Vooraleer jongeren een zelfmoordpoging ondernemen, kampen ze met mentale moeilijkheden. Hier wordt nog altijd te weinig aandacht aan besteed. Doorheen de jaren zijn al verschillende stappen gezet en acties ondernomen, maar dat blijk te weinig om de hoge cijfers te doen dalen.

We kunnen als maatschappij vele stappen vooruitzetten indien we focussen op ondersteuning in het onderwijs. Voor jongeren is het onderwijs een plaats waar ze veel tijd doorbrengen en daarbij belangrijk voor hun ontwikkeling. Er moet meer ingezet worden op het mentaal welzijn van de leerlingen. Maar waar blijft deze hulp en inzet?

Wij bevroegen leerkrachten en leerlingen uit het secundair onderwijs om te onderzoeken op welke problemen en obstakels zij stoten. Uit deze enquêtes blijkt dat leerkrachten te weinig tijd hebben om met de mentale moeilijkheden die leerlingen ervaren aan de slag te gaan en hierin te investeren. Zorgleerkrachten zijn reeds aanwezig binnen het secundair onderwijs, maar zijn echter overbevraagd en niet altijd beschikbaar. Leerlingen geven aan dat ze ook niet altijd weten waar ze terechtkunnen met hun bezorgdheden. De versnippering van de hulpverlening tussen CLB, CAW, JAC en private initiatieven is zelfs voor volwassenen hoogst verwarrend en onoverzichtelijk, laat staan voor jongeren.  Uit onze enquête bleek bovendien dat meer dan de helft niet naar het CLB durft te stappen. Dit blijkt dus niet laagdrempelig genoeg of te weinig vertrouwen in te boezemen.

Als oplossing halen zowel leerkrachten als leerlingbegeleiders aan dat ze het een meerwaarde zouden vinden als er experten op vaste momenten op school aanwezig zouden zijn. Denk aan schoolpsychologen, die bijvoorbeeld wel al beschikbaar zijn in het hoger onderwijs. Waarom zijn deze nog niet werkzaam in het secundair onderwijs?

De Vlaamse overheid organiseert vele bijscholingen. We zouden denken dat deze een oplossing kunnen bieden om handvaten aan te reiken. Echter zijn de prioritaire bijscholingen vooral gericht op de inhoud van de lessen en valt ook hier het thema mentale gezondheid uit de boot. In de enquête van de leerkrachten merkten we dat de bijscholingen rond mentaal welzijn nauwelijks gevolgd worden. Men ziet de nood aan ondersteuning, maar waarom gaat men er dan niet actief mee aan de slag ? Zowel bevraagde leerkrachten als leerlingen geven aan dat de handvaten rond dit thema beperkt zijn. Het tekort aan de juiste tools om de leerlingen te helpen is een cruciale factor waar nog niet aan gewerkt wordt.

Leerkrachten hebben de juiste tools nodig om signalen te herkennen en hiermee aan de slag te gaan. Zo kunnen ze hun beperkte tijd efficiënt invullen. Vak- en zorgleerkrachten zouden een doorverwijzing naar het CLB vervolgens beter kunnen kaderen en ondersteunen, waardoor dit mogelijk de drempel verlaagt. Zo niet? Dan verwachten we weinig verbetering op vlak van het mentale welzijn van leerlingen in het secundair onderwijs.

Laten we niet vergeten dat onze samenleving de afgelopen 3 jaar helemaal door elkaar werd geschud door de coronapandemie en de daaropvolgende maatregelen. Kwetsbare jongeren kwamen zo nog meer in een isolement terecht en konden vaak nergens terecht. Die problemen zijn niet plots als sneeuw voor de zon verdwenen nu de maatregelen hopelijk definitief opgeheven zijn.

De laatste jaren ligt de focus vreemd genoeg steeds meer op de PISA-resultaten van onze scholieren, die ook steeds vaker te horen krijgen dat zij het blijkbaar niet goed genoeg doen en dat het vroeger allemaal beter was. Niet bepaald de boodschap waar jongeren met suicidale gedachten op zitten te wachten. Zou het niet kunnen dat inzetten op een beter welzijn voor onze leerlingen net tot betere schoolresultaten zou leiden?

Dit vergt een alomvattende, holistische benadering van deze problematiek, waarbij op alle niveaus gekeken wordt op welke manieren het welzijn van onze jongeren op school kan verbeterd worden.

Daarbij helpt het echt niet dat sommige politici een nieuwe kledinglijn lanceren, nota bene met de partijsubsidies, om daarmee tegelijkertijd aan doorzichtige personal branding te doen. De peulschil aan middelen die daarmee wordt “opgehaald” voor het “goede doel” is bovendien eigenlijk een totale ontkenning van de ernst van de problematiek van de onderbemanning in alle geledingen in ons onderwijs. Politici moeten niet aan liefdadigheid doen, maar beleidsvoorstellen uitwerken en met echte oplossingen komen, geen aalmoezen.

Wij roepen dan ook alle politieke partijen op om dringend samen tot oplossingen te komen om zoveel mogelijk jongeren in moeilijkheden tijdig te bereiken en nieuwe drama´s te voorkomen.  Laten we samen bouwen aan een betere mentale gezondheid voor onze jongeren.

Eve Amelinckx, Femke De Vos, Freya de Peuter, Kato Jacobs en Nassima Dahri zijn vijf studenten Orthopedagogie aan de Karel de Grote hogeschool. Zij schrijven deze gastbijdrage voor Vista in eigen naam.