‘Hoe vrij ben je op het internet, als je daar met je privacy betaalt?’

Martha Balthazar is theatermaker. Haar column verschijnt tweewekelijks.

De hele moderniteit is een bevrijdingsbeweging, en daar ben ik misschien wel het ultieme product van. Ik ben een ‘vrijgevochten’ vrouw in een ‘vrij’ land, die als freelancer werkt en op de vrije markt consumeert. Bovendien mag ik in dit tijdschrift voluit aan vrijheid van meningsuiting doen. Toch voelt mijn vrijheid dubbel, is het verdacht wat onder het mom van die waarde allemaal wordt gepredikt en getolereerd. Want ik mag dan het geluk hebben niet in een dictatuur te leven, geen kasteelheer of bruidegom te hoeven gehoorzamen en in het wilde weg te kunnen roepen wat ik denk, deze open, vloeibare wereld voelt op zijn eigen manier als een kooi aan. Een hip openluchtpensionaat waar vrijheid te vaak betekent dat men het recht heeft elkaar in de steek te laten.

In theorie zijn we bijvoorbeeld vrij om te werken voor wie en onder de voorwaarden die wij willen. In de praktijk is de vrije – en dus niet-gereguleerde – markt een systeem waaraan slechts een handvol mensen wint. De rest is vrij om aan de voorwaarden van de winnaars te voldoen.

Hoe vrij ben je op het internet, als je daar met je privacy betaalt?

Of neem de zogezegd ultieme hedendaagse vrijplaats: het internet. Hoe vrij ben je daar echt als je er, niet geheel bewust, met je privacy betaalt? Klinken die op winst doelende algoritmes die ons gedrag daar sturen niet lichtelijk autoritair? Ook de keuze om er deel van te zijn lijkt vrij, maar is dat niet. Je oma, aan wie je steeds opnieuw moet uitleggen hoe ze haar voicemails kan beluisteren, kan uiteindelijk niet anders dan ItsMe te installeren, en zelfs zonder die app heeft Google al lang toegang tot haar informatie. De kunst van macht is vandaag niet om met harde hand te regeren, maar het creëren van noodzaak en verlangens waardoor de ‘vrije’ mens zichzelf aan banden legt.

Bovendien zijn veel zogezegde universele vrijheden in realiteit rechten van de happy few. Zo heb ik toevallig een paspoort dat het mij mogelijk maakt vrij over grenzen heen te bewegen, maar moet ik tegelijk begrijpen dat dit paspoort de negatie is van andere paspoorten, die het zovelen net onmogelijk maakt vrij te zijn.

Daarbij komt nog eens dat wie vandaag het luidst roept over een gebrek aan vrijheid, de moppentappers zijn met de meeste privileges. Voor hen betekent die waarde vooral dat ze ongestoord en zonder consequenties intolerant kunnen doen. Hoeveel heb je aan door emancipatiestrijd gewonnen vrijheid als het je buurman vrij staat om daar onverdraagzaam voor te zijn?

Om maar te zeggen: een containerbegrip vol paradoxen is makkelijk misbruikt. Vrijheid wordt te vaak gezien als alibi om nergens verantwoordelijkheid voor te hoeven dragen. Eigenlijke vrijheid, een wereld waarin iedereen plaats heeft om zijn unieke dans te dansen, vraagt ook om respect en bedachtzaamheid. Het is een oefening in samenzijn. Geen individuele claim maar een collectieve overwinning.