Het leven van de superrijken: ‘Zoveel geld kan ook een last zijn’

Zorgenvrij misschien, maar gelukkig? Maandenlang dook de Duitse journaliste Julia Friedrichs in de wereld van miljonairs en miljardairs. Ze was alleen jaloers op hun privéjet.

‘Tijdens mijn onderzoek heb ik een paar dagen in een luxehotel doorgebracht’, vertelt de 44-jarige Julia Friedrichs. ‘Het was het paradijs op aarde, maar niet iedereen om me heen zag het zo. Sommigen waren altijd ergens ontevreden over.’ Het is maar van de vele observaties in haar nieuwe boek Crazy Rich. ‘En als er iets niet goed gaat of als ze kritiek krijgen, reageren de rijken vaak hard.’

U hebt met heel wat miljonairs en miljardairs gesproken. Maakt geld nu gelukkig?

Julia Friedrichs: Het maakt veel dingen in het leven gemakkelijker. En ja, tot bepaalde bedragen nemen levenstevredenheid en geluk toe.

Waar ligt de grens?

Friedrichs: Vroeger werd gezegd dat geluk niet meer toeneemt boven een jaarinkomen van 90.000 dollar. Ondertussen zijn er studies die suggereren dat de grens eerder bij 300.000 dollar ligt.

Vergeleken met de rijkdom van uw hoofdpersonen zijn dat kleine bedragen.

Friedrichs: Er is nauwelijks onderzoek gedaan naar de tevredenheid van de superrijken. Veel mensen hebben me verteld dat geld niet gelukkig maakt, het maakt je vrij: het maakt het leven gemakkelijker, je kunt er veel hindernissen mee wegkopen. Maar zoveel geld kan ook een last worden die je draagt uit verantwoordelijkheid. Dat zie je vooral wanneer miljarden worden geërfd in dynastieën.

Ongeveer de helft van de mensen in de wereld moet rondkomen van minder dan zeven dollar per dag. Vanuit hun perspectief is elke normaal verdienende persoon in een geïndustrialiseerd land waarschijnlijk rijk.

Friedrichs: Je moet een onderscheid maken tussen inkomen en rijkdom. De essentie van rijkdom is vermogen, inkomen is vluchtig. Voor sommige mensen ben je al rijk als je tot de top tien procent van de verdieners behoort. Dat is absurd. Dan zou iedereen in West-Europa rijk zijn vanaf ruwweg 4000 euro netto per maand. Voor mij begint echte rijkdom bij een vermogen van vijf tot tien miljoen euro.

Wat verandert er na die drempel?

Friedrichs: Dan kun je zorgeloos leven omdat je niet meer per se je brood hoeft te verdienen en je een buffer hebt voor alle mogelijke gebeurtenissen. Boven de tien miljoen wordt geld een administratieve taak. Bij honderden miljoenen rijzen er andere vragen – zoals of rijken en niet-rijken nog vrienden kunnen zijn.

En kunnen ze dat?

Friedrichs: Boven een bepaald niveau van rijkdom wordt het moeilijk. Het kan moeilijk zijn voor een megarijk persoon om op gelijke voet te praten met een multimiljonair. Die is gewoon niet gewend aan de oneindigheid van middelen. Met niet-rijken is het nog moeilijker. In mijn gesprekken realiseerde ik me dat ik nooit in staat was om mijn gesprekspartner als persoon te zien, ongeacht zijn of haar rijkdom. Ik had altijd in mijn achterhoofd dat ik tegenover iemand zat wiens rijkdom praktisch oneindig was. Dat is bijna onmogelijk te overbruggen.

U schrijft dat er niet zoiets bestaat als de rijken, net zoals er niet zoiets bestaat als de armen. Kunt u desondanks algemene verschillen tussen de twee groepen aanwijzen die niets te maken hebben met banksaldo?

Friedrichs: Misschien twee dingen: mensen met veel geld zijn het gewend dat anderen doen wat zij willen. De meeste mensen met wie ze omgaan zijn op de een of andere manier van hen afhankelijk. Daarom is hun tolerantie voor frustraties vaak lager dan die van niet-rijken.

Wat betekent dat concreet?

Friedrichs: Tijdens mijn onderzoek heb ik een paar dagen in een luxehotel doorgebracht. Het was het paradijs op aarde. Ik realiseerde me wel dat niet iedereen om me heen het zo zag. Sommigen waren altijd ergens ontevreden over. Luxe is als een drug. Je raakt er snel aan gewend en moet de dosis voortdurend verhogen. Als er iets niet goed gaat of als ze kritiek krijgen, reageren rijken vaak hard.

Hebben miljardairs al gesprekken met u afgebroken omdat een vraag te brutaal was?

Friedrichs: Nee. Omdat er heel wat voorafgaat aan zulke interviews, zijn mensen mentaal voorbereid. Ze gedragen zich nederiger dan ze anders zouden zijn, ze letten meer op nuances en houden ze zich liever gedeisd.

Wel had ik soms het gevoel dat dat sommige rijke mensen machtspelletjes met mij als journalist wilden spelen. Bizarre voorwaarden koppelen aan een interview, of voorbereidende gesprekken houden en vervolgens alles annuleren.

Iets anders: family offices spelen een belangrijke rol in de wereld van de superrijken. Hoe werkt dat?

Friedrichs: Boven een bepaald bedrag is een family office een absolute must. Sommige beperken zich tot vermogensbeheer, andere houden zich ook bezig met familiezaken. Er zijn rijke mensen die nog nooit zelf geld hebben opgenomen omdat het family office daar altijd voor zorgt. Ze boeken er ook hun vakanties of kopen er cadeaus.

De family officers zijn ook vaak degenen die het dichtst bij de familie staan en echt alles over de familie weten. Wie is het lievelingskind? Hoe gaat het met de gescheiden vrouw? Wie heeft welke smaak? Vaak zijn de grote fortuinen heel rationeel uitgewerkt, maar is de administratie emotioneler. Zo vertelde een family officer me dat hij een geweldige investering had gevonden in een grote stad. Verschillende mensen werkten maandenlang aan de contracten. Toen zei de familie: ‘Oh, in die stad? Daar woont een tante, we hebben haar nooit gemogen. Dat gaan we niet doen.’

Gaat het bij deze kantoren ook om belastingoptimalisatie?

Friedrichs: Natuurlijk. Dat behoort tot de kernactiviteiten van de adviseurs. Er zijn veel manieren om legaal op belastingen te besparen – of om activa te neutraliseren, zoals adviseurs het zeggen. Maar dat is duur. Adviseurs rekenen soms tot 1000 euro per uur. Zelfs middelgrote belastingbesparingsmodellen kunnen al snel miljoenen kosten.

En het is nog steeds de moeite waard?

Friedrichs: Zeker. Een man uit een miljardendynastie vertelde me over een belastingaanslag die de familie honderden miljoenen euro’s aan belastingen kostte bij de overdracht van vermogen van de ene generatie naar de volgende. Toen gingen de adviseurs aan de slag. Uiteindelijk waren de belastingen bijna nul. Alles was legaal, door gebruik te maken van de mazen in de wet.

U stelt dat rijkdom boven een bepaalde grootte niet langer een privéaangelegenheid is – bijvoorbeeld wanneer mensen huizen bezitten waar honderden mensen wonen of bedrijven waar duizenden mensen werken.

Friedrichs: Daarom moeten we nadenken over wettelijke maatregelen om rijkdom transparanter te maken.

Waar denkt u aan?

Ik denk dat een vermogensregister een goed idee zou zijn. Dan zou je kunnen zien wie wat bezit. Het zou ook belangrijk zijn om het effectieve belastingtarief van rijke mensen te kennen. Het is beneden alle peil dat het debat hierover gebaseerd is op meningen en niet op feiten. Ik krijg vaak het gevoel dat we in de jaren tachtig zijn blijven steken. Het enige dat steeds terugkomt is de vermoeiende vraag naar een vermogensbelasting…

…waarover al jaren zonder resultaat wordt gediscussieerd, deels omdat rijke mensen dreigen hun kapitaal en mogelijk ook hun banen terug te trekken. Of om het land helemaal te verlaten.

Friedrichs: In werkelijkheid zou de overgrote meerderheid niet vertrekken. Veel rijke mensen voelen zich hier thuis. Eigendom is beschermd, er is procedurele veiligheid, de universiteiten zijn goed en er is een geschoolde beroepsbevolking. Bovendien zijn rijke mensen vaak geworteld in de regio. Rijkdom maakt iemand niet automatisch tot een wereldburger.

De rijken kunnen op elk moment vertrekken als het hier ongemakkelijk wordt.

Friedrichs: Ja, en er zijn er heel wat die al een soort exit-strategie hebben voor het geval de wereld hier vergaat. Ze hebben huizen gekocht in Canada of Nieuw-Zeeland. Ik heb ook gehoord van een boerderij in Centraal-Amerika als veilige haven in het geval van oorlog of andere tegenspoed. Als je gewend bent te denken dat alles met geld kan worden opgelost, dan is dat het logische gevolg: geld moet uiteindelijk je eigen hachje redden.

Dit soort onheilsangst heeft bijvoorbeeld betrekking op de klimaatcrisis. Ironisch genoeg zijn het de rijken die deze crisis het meest aanwakkeren met hun levensstijl.

Friedrichs: Dat klopt, de invloed van rijkdom op het klimaat is bijvoorbeeld veel te lang verwaarloosd. Veel rijke mensen voeden de problemen met hun levensstijl, waarvoor ze vervolgens tegen hoge kosten willen vluchten. Veel klassieke luxegoederen behoren ook tot de meest klimaatschadelijke die er bestaan.

Zoals de luxejachten die u zo gedetailleerd bespreekt in uw boek?

Friedrichs: Luxejachten zijn een goed symbool van de grootst mogelijke decadentie: ongelooflijk duur, ongelooflijk schadelijk voor het klimaat en in feite volkomen overbodig.

Klopt de indruk dat de superrijken zich steeds meer afzonderen van de rest van de samenleving?

Friedrichs: Ja, het begint al bij de kinderen, die steeds vaker naar privéscholen worden gestuurd. Het zit soms ook in kleine, soms bizarre dingen. Een rijke man aan het Starnbergmeer in de buurt van München heeft een haag met coniferen die hij elektrisch omhoog kan doen als privacyscherm zodra er een schip passeert. Mensen kopen ook graag het huis op het naburige perceel om te bepalen wie daar woont.

Geef uw kinderen financiële opvoeding: 4 geldtips van de (super)rijken

Hoe komen we sociaal uit deze situatie?

Friedrichs: Ik denk dat we een soort New Deal met de superrijken nodig hebben – een sociaal contract dat beide partijen laat zien wat ze gemeen hebben. En dat is veel. Duitsland is een stabiel, veilig land. Je kunt overal naartoe verhuizen, zelfs als rijk persoon. Je kunt kiezen waar je wilt wonen. Tegelijkertijd geven rijke mensen ook veel terug aan het land – niet alleen in de vorm van belastingen, maar ook met ondernemersideeën. Daarom heb ik er alle vertrouwen in dat er ook onder de rijken een debat op gang zal komen.

Waarom zouden de superrijken geïnteresseerd zijn in een nieuwe deal als de huidige situatie hen al alle luxe toestaat?

Friedrichs: Veel rijke mensen zijn verstandige mensen. Velen van hen zeggen dat ze bereid zouden zijn om hogere belastingen op hun vermogen te betalen als het belastingstelsel vereenvoudigd zou worden.

‘“Rijkentaks” is populair, maar dekt vele ladingen’

Anderen brengen dergelijke eisen in diskrediet als een debat over afgunst.

Friedrichs: Die beschuldiging is net zo dom als het botweg afkraken van rijkdom. Afgunst is op zich niets negatiefs. Als je naar de onderzoeken kijkt, wil de overgrote meerderheid van de mensen geen egalitaire samenleving. Ze vinden het bewonderenswaardig als iemand een idee heeft, een risico heeft genomen en iets heeft opgebouwd – en hebben er geen probleem mee dat die persoon zijn beloning krijgt.

Jonge miljonairs blijven de uitzondering: 3 tips van de (super)rijken

Dus het is allemaal goed?

Friedrichs: Natuurlijk niet. Onze welvaartsstructuur is zo drastisch verschoven dat we voor heel andere vragen staan dan 20 jaar geleden. Hoe krijgen we weer dynamiek in de economie als we zo’n concentratie van rijkdom hebben? Het zou een onbezonnen gok zijn om te hopen dat een paar vermogende individuen plotseling met nieuwe, slimme ideeën voor de toekomst zullen komen. We moeten het breder aanpakken. We hebben te veel superrijken en te weinig ondernemers met innovatieve ideeën.

Bent u zelf jaloers geworden door uw onderzoek naar de wereld van de superrijken?

Friedrichs: Ik ben geen bijzonder jaloers iemand. Maar er waren momenten dat ik dacht, dat zou ik ook wel willen hebben. Een privéjet bijvoorbeeld. Niemand staat graag in de rij bij de veiligheidscontrole. Het is geweldig om over het tarmac te wandelen en begroet te worden door de stewardess. Maar er waren ook momenten dat ik dankbaar was dat dit niet mijn leven was.