Het gezelligste dier ter wereld: ‘De aanwezigheid van kippen werkt echt therapeutisch’

Met het voor de Boon literatuurprijs genomineerde Het grote kippenboek schreef Evelien De Vlieger een ode aan het dier dat haar bevrijdde uit een diep mentaal dal. Haar verhaal is verwant aan dat van Angelo Dorny, tuinier en instagramfenomeen die zijn liefde voor het leven terugvond via de liefde voor de kip.

Eigenlijk was Evelien De Vlieger, schrijfster van boeken ‘voor kleine en grote kinderen’, van plan om er de brui aan te geven. De lier aan de wilgen te hangen, zoals dat zo mooi heet. ‘Ik had een paar jeugdromans geschreven, en daar kreeg ik nauwelijks respons op’, vertelt ze.

‘Maar ook los daarvan ging het niet goed met me. Was het een depressie? Een burn-out of gewoon een midlifecrisis? Feit was dat ik me slecht voelde en aan mijn leven wilde ontsnappen. Ik droomde ervan om een grote, lange reis te maken, maar vond dat ik dat, als moeder van drie, soms nog zorgbehoevende jongens, niet kon maken. Uit een soort balorigheid heb ik dan besloten om elke dag op reis te gaan in mijn eigen tuin.’

De Vlieger wijst naar buiten, naar de grote stadstuin in de Gentse rand waarin, helemaal achteraan, een aftandse caravan staat. ‘Ik ging er elke dag naartoe om te lezen en soms ook wat te schrijven.

‘Een erg opwindende vakantiebestemming was dat niet, nee, maar ik had wel uitzicht op onze twee kippen. Verder was er eigenlijk niks te zien, dus mijn blik werd echt naar die kippen gezogen. Uren heb ik ze zitten observeren. Ik merkte dat ik daar gelukkig van werd.’

Over haar ‘reis naar het einde van de tuin’ schreef De Vlieger Caravandagen, een inmiddels vijf jaar oud, dagboekachtig geschrift waarin de openbloeiende liefde voor haar kippen een prominente plaats kreeg.

Met enthousiasme schrijft ze over hun uitgebreide zandbaden in de zon, of hun ‘koerende, lichtjes wanhopige en tegelijk zo genotvolle gekakel en getok, klankjes van niets maar ze weken van alles los: welbehagen, geruststelling, licht en warmte.’

‘Onder-onzig’

Haar enthousiasme en liefde voor de kip bleven niet onopgemerkt. Kort na publicatie van Caravandagen werd De Vlieger benaderd door Sofie Van Sande, uitgeefster bij Lannoo. Of ze over de kip een non-fictieboek voor kinderen wilde schrijven. ‘Sofie is zelf een grote kippenliefhebber,’ vertelt De Vlieger, ‘en ze wist dat ik op die vraag geen nee zou kunnen zeggen.’

Samen met de Nederlandse kunstenaar en illustrator Jan Hamstra ging De Vlieger aan het werk, met het vorig jaar verschenen Het grote kippenboek als resultaat. Het boek is een ook voor volwassenen zeer genietbare ode aan wat De Vlieger in de inleiding ‘de gezelligste van alle dieren’ noemt. ‘Van hun rommelig, onder-onzig gescharrel en gekakel ga je diep in- en uitademen en bedenk je dat de wereld toch niet zo’n slechte plek is.’

De Vlieger spreekt hier duidelijk uit eigen ervaring. ‘Kippen hebben me geholpen om me met de wereld te verzoenen’, zegt ze. ‘Als ik zag hoe ze op zonnige dagen een bad namen in het warme zand, werd ik daar gelukkig van, en kreeg ik zin om me bij hen te leggen, zonder me de fundamentele vragen te stellen die me op dat ogenblik kwelden. Dat hielp me enorm.

‘Ik kan me voorstellen dat nog veel meer mensen baat zouden hebben bij wat kippen in de buurt. Hun aanwezigheid werkt echt therapeutisch. Ongetwijfeld kunnen ook honden die therapeutische werking op mensen hebben. Alleen: honden vragen een investering waarvan ik vrees dat ik die niet kan opbrengen.

‘Een kip vraagt, op een handje graan en wat water na, helemaal niets. Als je dat wilt kun je ze tam maken en strelen, maar ze zijn geen vragende partij. Het zijn geen huisdieren, ook al kunnen ze heel huiselijk zijn.’

Oermoeders

Het verhaal van Evelien De Vlieger lijkt in nogal wat opzichten op dat van Angelo Dorny, zelfstandig tuinier, auteur van talloze tuinboeken en met meer dan 131.000 volgers ook wel een Instagram-fenomeen.

In zijn boek Liefde voor kippen beschrijft Dorny hoe hij vijf jaar geleden van een burn-out in een depressie afgleed. ‘Een onvervulde kinderwens en levensvragen zoals “bijna 30, wat nu?” duwden me naar de afgrond.’

In een gesprek met Knack vertelt Dorny dat hij er misschien wel niet meer was ­geweest als hij geen hulp had gekregen van een psychologe. ‘Ze wees me de weg naar de juiste medicatie, maar nog belangrijker: ze vroeg me iets te noemen waar ik voor mijn depressie blij van werd.

‘Ik moest onmiddellijk denken aan mijn jonge jaren tussen de kippen, en hoe gelukkig ik daarvan werd. “Wat houdt je tegen?” vroeg ze. Ik antwoordde dat ik niet eens voor mezelf kon zorgen, hoe zou ik dan kunnen zorgen voor een ander levend wezen? “Het zijn kippen,” antwoordde ze, “wat is het ergste wat kan gebeuren?” Daar had ik niks tegen in te brengen.’

‘Mijn man en ik zijn meteen twee hennen gaan kopen, de oermoeders, zoals ik ze noem. Samen met de medicatie hebben ze mijn leven gered. Ze zorgden ervoor dat ik weer buiten begon te komen. Het hielp ook dat ik zorg moest dragen voor een ander levend wezen dan mezelf. In mijn geval kwam daar nog de associatie met die mooie jeugdherinneringen bij.

‘Zolang ik me kan herinneren vond ik het heerlijk om tussen de kippen zitten. Vandaag is dat, als het weer het een beetje toelaat, opnieuw het eerste wat ik ’s ochtends doe. Ik zet me op een stoel tussen de kippen, laat ze op mij af komen en knuffel ze. Ik geniet daar intens van, en ik weet zeker dat het wederzijds is. Mijn liefde voor mijn kippen heeft me geholpen om ook weer van het leven te gaan houden.’

Dieren zijn slimmer dan we denken: waarom kippen elkaar kunnen belazeren (en octopussen kunnen dromen)

‘Kieken’

De relatie die Dorny met zijn kippen onderhoudt, is bijzonder innig, maar tegelijk ook symptomatisch. Zoals Dorny zelf in zijn boek opmerkt:  voor veel mensen zijn kippen haast huisdieren geworden. Tekenend voor die evolutie is dat nogal wat kippenhouders hun dieren vandaag een naam geven.

Zo ook Dorny. Zijn negen kippen staan trouwens allemaal met naam en fotootje in zijn boek. ‘De vorige generatie zou er zelfs niet aan gedacht hebben om hun dieren een naam te geven’, zegt Dorny. ‘Voor hen was een kip enkel een nutsdier. Ze moesten eieren geven, en  als de productie begon af te nemen eindigden ze in de pot.

‘Ik merk dat veel mensen vandaag anders naar kippen kijken, en ze hebben gelijk. Een mens die we dom vinden, noemen we nog altijd een kieken. Terwijl kippen sociale, gevoelige én slimme dieren zijn. Ik heb ergens gelezen dat ze de intelligentie hebben van een kind van twee. Wel, ik zou een kind van twee niet snel dom noemen.’

Over ‘het kippenbrein’ gaat het ook in het boek van Evelien De Vlieger. ‘Kuikens kunnen tot vijf tellen en ze kunnen zelfs optellen en aftrekken’, schrijft ze. ‘Als kippen naar de kleuterschool zouden gaan, vielen ze niet uit de toon.’

Het idee dat kippen dom zijn, noemt ze in het boek relatief nieuw. In veel oude culturen werden ze beschouwd als mysterieuze dieren die de toekomst konden voorspellen. De Vlieger lijkt in haar boek te suggereren dat ons respect voor de kip een duik nam toen we ze, pas zo’n tachtig jaar geleden, op grote schaal gingen kweken.  

Waarmee meteen een ander wezenlijk thema is aangeraakt. Dat we kippen meer en meer als huisdier gaan zien, lijkt – paradoxaal genoeg – onze lust om ze te eten allerminst te temperen.

In België worden maandelijks (!) ongeveer 25 miljoen kippen geslacht. Volgens cijfers van Statistiek Vlaanderen telde dit gewest in 2023 ongeveer 46 miljoen vlees- en legkippen. De vleeskippen vormden, met meer dan 32 miljoen exemplaren, veruit de grootste groep.

Het aantal vleeskippen in Vlaanderen neemt trouwens in snel tempo toe. Zo liepen er in 2005 ‘slechts’ 20 miljoen van deze kippen rond. Voor zover we hier over ‘rondlopen’ mogen spreken, natuurlijk.

‘Tijdens de research voor mijn boek heb ik besloten om geen kip meer te eten’, vertelt Evelien De Vlieger. ‘Dat kon ik gewoon niet meer. Zoals ik schrijf: de kip is het meest mishandelde dier ter wereld. Wereldwijd zitten er vandaag ongeveer 22 miljard kippen op de slacht te wachten. Verreweg de meeste van die vleeskippen hebben nooit daglicht gezien en leven op een oppervlakte ter grootte van een A4’tje.

In de meeste gevallen krijgen ze een paar dagen voor ze naar de slachtbank gaan niks meer te eten omdat hun darmen, omwille van de hygiëne, leeg moeten zijn. Wie een kip ook maar even heeft geobserveerd, weer hoe gruwelijk dat is. Het leven van een vrije kip bestaat ongeveer integraal uit scharrelen. Die dieren leven om te eten.’

Harteloos

Over de wreedheid van de bio-industrie schreef de Amerikaanse bestsellerauteur Jonathan Safran Foer het befaamde boek Dieren eten.  ‘Wie na het leven van Dieren eten deze producten nog consumeert’, zei Nobelprijswinnaar literatuur J.M. Coetzee daarover, ‘is of harteloos, of ongevoelig voor de rede, of allebei.’

Een mogelijke morele vluchtweg biedt de gedachte dat de vleesproductie in Europa onderworpen is aan een stuk strengere regels rond dierenwelzijn. Maar De Vlieger gelooft niet dat onze kippen – zelfs al dragen ze soms het predicaat ‘welzijnskip’ – echt zo veel beter af zijn dan de Amerikaanse soortgenoten.

‘Vandaag leven ze in “verrijkte” kooien, wat betekent dat ze een paar vierkante centimeter meer ruimte hebben. Maar plaats om te scharrelen hebben ze nog altijd niet genoeg en de zon zullen ze tijdens hun korte leven nooit zien.’

In Het grote kippenboek wordt een hoofdstuk aan het trieste lot van de leg- en vleeskippen gewijd. Tegelijk gaat het één hoofdstuk later over de kip als een hoofdrolspeler in zowat alle keukens ter wereld. ‘Het is in de eerste plaats een informatief boek’, vertelt De Vlieger.

‘Ik heb respect voor hard activisme, maar het ligt niet in mijn aard. En in informeren kan ook een stuk activisme zitten. Hoe meer je over iets weet, hoe meer betrokkenheid je erbij voelt. Dat wij, intelligente en empathische wezens, zo’n wreedaardig systeem mee in stand houden, kan ik alleen maar verklaren door al dan niet bewuste onwetendheid. Daarin ligt voor een belangrijk deel de missie van ons boek.

‘Hoe meer mensen weten dat kippen slimme, sociale wezens zijn die net als wij stress en pijn kunnen ervaren, hoe meer ze zich zullen afkeren van die wreedaardige massaproductie.’

Hoe kippen uit Diest Instagram-influencers werden

Vriendinnen

Hoewel een vleeseter denkt Angelo Dorny daar niet wezenlijk anders over. ‘Af en toe eet ik vlees, ook kip, ja. Maar ik wil er wel zeker van zijn dat het dier de zon heeft gezien en heeft kunnen scharrelen in het gras.

‘Daarom koop ik vlees bij een boer die we kennen, en nooit in de supermarkt. Een kip kost bij de boer misschien wel tien keer meer, maar dat heb ik er graag voor over. Elke kippenhouder weet dat zo’n goedkope plofkip uit de supermarkt onmogelijk een mooi leven kan hebben gehad.’

Of dat betekent dat Dorny ook af en toe een kipje van eigen kweek in de oven durft te schuiven? ‘Mijn eigen kippen slachten zou ik niet kunnen, vrees ik. Ik beschouw ze als mijn vriendinnen.  Het lijkt me ook een beetje vreemd om een dier op te eten dat je zelf een naam hebt gegeven.

‘Maar eigenlijk zou ik willen dat ik het wél kon. Het is zonder twijfel de eerlijkste manier om vlees te eten. Al zou dat toch even anders liggen bij die oermoeders van mij. (lacht) De dieren slachten die ooit mijn leven hebben gered, nee, dat zou regelrecht ingaan tegen mijn rechtvaardigheidsgevoel.’