‘Havermelkelite? Het idee dat zuurdesembrood etende culturo’s onze samenleving sturen, is potsierlijk’

De obsessie van de rechterzijde met de havermelkelite getuigt van intellectuele luiheid.

Ik was mij er niet van bewust, maar blijkbaar word ik geregeerd door de havermelkelite. Dat is een term van de Nederlandse journalist Jonas Kooyman waarmee hij de hoogopgeleide, stedelijk elite bedoelt die met een herbruikbare totebag in de biowinkel shopt. Zelf relativeert Kooyman de macht van de havermelkelite. Hij omschrijft ze als de middenklassers die te arm zijn om zich écht dure wijn te permitteren en die daarom natuurwijn van 30 euro kopen. Een prijzige stadswoning kunnen ze zich niet veroorloven en daarom drinken ze in de hippe koffiebar een surrogaat statussymbool als matcha met havermelk.

Toch is die term een eigen leven gaan leiden. Hij is gerecupereerd door de rechterzijde om af te rekenen met haar favoriete vijand: de linkse culturele elite die elke verkiezing verliest maar via wokepropaganda haar ideeën opdringt.

Vooral de rechterzijde is geobsedeerd door een denkbeeldige elite die de samenleving domineert. Het is een luie redenering. Zodra je tegenstanders hebt omschreven als elitair worden ze automatisch volksvijanden. Die hoef je niet op inhoudelijke wijze te verslaan, want wie kan er in hemelsnaam voor de elite zijn? Bovendien is het een makkelijk excuus. Als je er niet in slaagt om de cultuurstrijd te winnen, komt dat niet omdat je je eigen standpunten niet goed uitlegt of – nog erger – omdat veel mensen het oneens met je zijn. Nee, alles wordt de schuld van een samenzwerende toplaag.

Zodra je tegenstanders hebt omschreven als elitair worden ze automatisch volksvijanden.

Nog belangrijker is dat de obsessie niet klopt. Natuurlijk zijn sommige groepen machtiger dan andere. Een hoogopgeleide weegt meer op het beleid dan een arbeider, een miljardair meer dan een professor in de genderstudies. Maar door die constante nadruk op de elite lijkt het alsof een select groepje machthebbers aan de touwtjes trekt, tegen de wil van de meerderheid in.

Op een bepaalde manier is dat een geruststellend idee, want het maakt onze wereld beheersbaar. In realiteit is de samenleving veel te complex om gecontroleerd te worden. Wie de geschiedenis bestudeert, stelt vast dat zelfs de beruchtste dictators al snel op de grenzen van hun macht botsen.

Het idee dat zuurdesembrood etende culturo’s onze samenleving sturen, is al helemaal potsierlijk. Misschien hebben ze in enkele zichtbare thema’s zoals gender of Zwarte Piet een bovenmatig grote impact. Maar verder? Hebben we open grenzen? Is het kapitalisme gevallen? De klimaatcrisis opgelost? De havermelkdrinkers zijn helemaal geen almachtige elite, maar een zoveelste maatschappelijke speler die sommige strijden wint en andere verliest.