‘Groene en blauwe openbare ruimte: hoe maken we gemeentes beter bestand tegen noodweer?’

‘Door natuur meer ruimte te geven in de openbare ruimte kunnen de negatieve gevolgen van klimaatverandering beperkt worden’, schrijft Tom Hick van de Vrijdaggroep in een oproep naar de gemeentebesturen om hier werk van te maken. Tijdens de zomermaanden blikt de Vrijdaggroep elke vrijdag vooruit naar de verkiezingen van 13 oktober.

De herinneringen aan de overstromingen van juli 2021 liggen nog vers in het Belgisch collectief geheugen. Ook in november 2023 werd West-Vlaanderen opnieuw getroffen door overstromingen, gevolgd door de provincie Luik en de Voeren in mei 2024. Toenmalig premier Alexander De Croo bezocht de getroffen gebieden in de Voeren om zijn steun te betuigen en verklaarde onomwonden dat dergelijke extreme weersomstandigheden door klimaatverandering in de toekomst vaker zullen voorkomen.

Bijgevolg wordt naast het voorkomen van verdere klimaatverandering, ook een ruimtelijke ordening die de gevolgen van deze verandering anticipeert, cruciaal.

Ruimtelijke ordening en extreme weerfenomenen

In regio’s waar extreme weerfenomenen frequent zijn, wordt de publieke ruimte al geruime tijd aangepast aan dergelijke omstandigheden. Oostenrijk investeert bijvoorbeeld in bergregio’s in infrastructuur om vernieling door stortbeken te voorkomen.

Dergelijke aanpassingen zullen inspanningen van burgers vereisen. Zo biedt de stad Gent gratis advies over het vergroenen van voortuinen aan particulieren, op voorwaarde dat zij een deel van hun voortuin ontharden. Gelijkaardige maatregelen kunnen ook via vergunningen worden afgedwongen. In Eupen is het al geruime tijd verplicht voor zowel burgers als bedrijven om een watercisterne te installeren, zodat grote hoeveelheden regenwater gebufferd worden, vertraagd naar de riolering afgevoerd worden en als reserve bij droogte dienen.

Om draagvlak voor dergelijke privé-initiatieven te creëren en te behouden, is het cruciaal dat gemeentes, en de overheid in het algemeen, zelf het goede voorbeeld geven in de inrichting van de openbare ruimte. Met de aankomende gemeenteraadsverkiezingen moet dit een belangrijk thema zijn: hoe kunnen gemeentes hun openbare ruimte zo inrichten dat deze een bondgenoot wordt in de strijd tegen de gevolgen van klimaatverandering?

Noodweerbestendige gemeentes: natuur meer ruimte geven

Zoals het “A Practical Guide to Climate-resilient Buildings & Communities” van de Verenigde Naties verduidelijkt, moeten de te ondernemen stappen op maat van de lokaliteit in kwestie zijn. Hoewel er geen one-size-fits-all oplossing bestaat, is een algemene richtlijn dat de natuur meer ruimte moet krijgen in de openbare ruimte. In België is te veel oppervlakte verhard, wat voorkomt dat regenwater de grond kan infiltreren. Dit leidt bij aanhoudende droogte tot een te lage grondwaterstand en bij hevige regenval tot wateroverlast en overstromingsgevaar.

Naast de verharding is ook riolering cruciaal. In plaats van water snel af te voeren, kan het worden geleid naar beplante gebieden. Een interessante optie is een twee- of meerstromen riolering, waarbij vuil- en regenwater apart worden afgevoerd. Hierdoor kan regenwater makkelijker hergebruikt worden.

Groene en blauwe openbare ruimtes

De openbare ruimte moet groener en blauwer worden. Sponslandschappen, die veel water kunnen opslaan, zijn hierbij onmisbare bondgenoten. Ze helpen bij overvloedige regenval door water te bufferen en zijn bij droogte cruciaal voor de waterbevoorrading.

Meer natuur in de openbare ruimte zorgt er ook voor dat bebouwde infrastructuur minder opwarmt in de zomer, waardoor leefbaardere microklimaten ontstaan. Dit is vooral tijdens hittegolven essentieel. Bovendien verhoogt de vergroening van steden en dorpen de levenskwaliteit van de inwoners, wat een win-win-win situatie oplevert voor inwoners, biodiversiteit en het klimaat.

Door natuur meer ruimte te geven in de openbare ruimte kunnen de negatieve gevolgen van klimaatverandering beperkt worden. Daarnaast helpt dit ook om verdere klimaatverandering tegen te gaan en de biodiversiteit te bevorderen. Het Flageyplein in Brussel is een voorbeeld van hoe openbare ruimte niet moet worden aangelegd in het licht van klimaatverandering; hoewel er nu meer beplanting wordt voorzien, blijft dit marginaal in omvang en impact.

Uitdagingen

Een voordeel van verharde oppervlakken is dat ze gemakkelijk te onderhouden zijn. Er bestaan echter technische oplossingen die ook groene en blauwe ruimtes onderhoudsvriendelijk kunnen maken. Voor institutionele uitdagingen door de verdeling van bevoegdheden zijn eveneens oplossingen voorhanden. Waterlopen vallen zelden onder gemeentelijke bevoegdheid, maar als gemeenten verantwoordelijk worden voor het onderhoud van de oevers, hoeven regio’s of provincies dit niet te doen. Zo kunnen gemeenten voorkomen dat bomen, struiken, etc. bij hoogwater met schadelijke gevolgen in rivieren belanden. Er zijn al voorbeelden van dergelijke win-win situaties. Zo zorgt de gemeente Eupen voor het onderhoud van de vergroening van een regionale straat op haar grondgebied.

Het is essentieel om dergelijke institutionele- en milieusynergieën te creëren voor weerbaardere gemeentes. Voorkomen is beter dan genezen.

Tom Hick (1995) is doctorandus in de rechten. Hij werkt als doctoraatsonderzoeker en onderwijsassistent aan het Instituut voor Verbintenissenrecht aan de KU Leuven. Hij is lid van de Vrijdaggroep.