Het nieuws heeft hier niet veel aandacht gekregen. Maar het ontslag van Dominic Raab, tot voor kort de Britse minister van Justitie en de vicepremier, is wel van belang, en niet alleen voor het Verenigd Koninkrijk. Zeker, met de Britse politiek gaat het al jaren niet geweldig, en met de tory’s nog minder. Ook na het vertrek van Boris Johnson blijft het onder de nieuwe premier Rishi Sunak zeer onrustig. Toen Sunak aantrad was hij de derde premier in drie jaar, en Raab is al de derde hoge pief die uit zijn regering vertrekt. Sinds 2010, toen het ondertussen dertien jaar durende bewind van de tory’s begon, zijn er maar liefst 39 ministers opgestapt. De ambtsperiode van Liz Truss, de vorige premier, was zo kort dat ze vooral zal overleven als quizvraag. En in de aanloop naar de lokale verkiezingen scoren de Conservatieven zeer slecht in de peilingen, zo’n slordige 15 procentpunt slechter dan Labour.
Maar de reden van Raabs ontslag heeft een bredere, internationale symptoomwaarde. De vicepremier stapte afgelopen vrijdag op na de publicatie van een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag. Belangrijk is dat het niet gaat over seksuele vergrijpen, maar over bullying: pestgedrag en intimidatie vanuit een machtspositie. Dat is niet toevallig een Engels woord. Denk aan de geïnstitutionaliseerde pesterijen van oudere leerlingen op dure Britse kostscholen, met jongere, minder rijke of andersgekleurde slachtoffers op de speelplaats. Denk ook aan Gavin Williamson, het eerste kabinetslid dat Sunak eind vorig jaar moest laten gaan, ook al vanwege pestgedrag. Aan zijn slachtoffers suggereerde Williamson weleens dat ze beter hun eigen keel zouden oversnijden of uit het raam zouden springen.
Of het nu gaat over seksisme, racisme of andersoortig pestgedrag: alle onderzoek toont aan dat het doorgaans chefs zijn die het vertonen, niet ondergeschikten.
Dominic Raab vindt het rapport dat hem zijn job heeft gekost onjuist. Hij wijst ‘activistische’ ambtenaren met de vinger – u herkent dat adjectief mogelijk van uitspraken van enkele Vlaamse bullies. Raab sprak van ‘passief-agressief’ gedrag van zijn critici, en vergat daarbij aan te geven dat het rapport wel degelijk agressief gedrag van hemzelf had aangetoond – áctief agressief gedrag, welteverstaan. Dat je in je verdediging denkt te moeten aanstippen dat je nog nooit iets naar iemands hoofd hebt gegooid is meestal een teken aan de wand.
Het doet allemaal denken aan de onverkwikkelijke verhalen over techgoeroes als Elon Musk of eerder Steve Jobs, andere leiders die ‘onredelijk agressief gedrag’ aan de buitenwereld – en vast ook aan zichzelf – verkochten als ‘veeleisendheid’. Ook in eigen land zijn er ondertussen voldoende horrorverhalen. Enige tijd geleden pakte De Tijd uit met vernietigende getuigenissen over Plopsaland-ceo Steve Van den Kerkhof, die ondertussen ontslagen werd. Het was ook een van zijn verdedigingslijnen. Geconfronteerd met zijn intimidaties, scheldpartijen en toxische office politics, zei hij simpelweg dat ‘helaas’ niet iedereen mee kon in de snelle groei van Plopsaland. In de nasleep van de affaire zei arbeidsauditeur Filiep De Ketelaere dat werknemers van maar liefst vijf andere West-Vlaamse bedrijven naar het gerecht zijn gestapt met soortgelijke klachten. Grensoverschrijdend gedrag gaat allang niet meer alleen over Jan Fabre en Bart De Pauw.
De prijs van het pesten moet altijd groter zijn dan het leed van de slachtoffers.
Dat houdt risico’s in. In tijden waarin allerlei vormen van autoriteit zwaar onder vuur liggen, van brandweermannen over wetenschappers tot leerkrachten, kan excessieve aandacht voor toxisch leiderschap schadelijke effecten hebben. Het is niet de bedoeling dat luie werknemers hun baas voor het gerecht slepen als hij – het gaat vooral over mannen – hen tot productiviteit aanzet. Zoals ook de arbeidsauditeur liet optekenen: ‘Het is niet omdat een werknemer opstaat en luid roept, dat hij gelijk heeft.’
Maar zover zijn we niet. Van Dominic Raab tot Steve Van den Kerkhof: de uitwassen zitten nog volop aan de kant van het leiderschap, niet aan de kant van de slachtoffers. Of het nu gaat over seksisme, racisme of andersoortig pestgedrag: alle onderzoek toont aan dat het doorgaans chefs zijn die het vertonen, niet ondergeschikten. Leiderschap brengt verantwoordelijkheden met zich mee, en de noodzaak om van kritiek te kunnen leren. Een voetnoot voor de durfkapitalisten onder ons: studies bewijzen keer op keer dat werknemers in een psychologisch veilige omgeving ook gewoon productiever zijn.
De beste remedie tegen toxisch leiderschap is een open debatcultuur met veel mogelijkheden voor feedback, ook buiten de betrokken baas om. De prijs van het pesten moet altijd groter zijn dan het leed van de slachtoffers. Die oorlog is nog lang niet gewonnen. Maar het ontslag van Raab is een kleine overwinning voor de beschaving.
