Volgens schrijfster J.K. Rowling, bekend van Harry Potter, kan een nieuwe Schotse wet ervoor zorgen dat ze vanwege haar gecontesteerde uitspraken over trans vrouwen achter de tralies wordt gezet. Professor mediarecht Dirk Voorhoof (UGent) ziet dat nog niet snel gebeuren.
In Schotland is sinds 1 april de nieuwe ‘Hate Crime and Public Order Act’ van kracht. De wet maakt het ‘aanzetten tot haat’ op basis van leeftijd, handicap, seksuele geaardheid en genderidentiteit strafbaar. ‘Bedreigend of kwetsend’ taalgebruik kan in Schotland voortaan leiden tot gevangenisstraffen, zij het enkel als wordt vastgesteld dat het de intentie was om haat tegen een van die groepen aan te wakkeren.
Een verontrustende aantasting van de vrije meningsuiting, vindt J.K. Rowling, wereldberoemd als auteur van de Harry Potter-reeks en inwoner van de Schotse hoofdstad Edinburgh.
In een lange commentaar op sociale media suggereerde ze begin deze week dat de nieuwe wet haar standpunten over trans vrouwen strafbaar zouden maken.
‘Schreven homofobe trollen maar zulke uitstekende essays als J.K. Rowling!’
Misgendering
Rowling is al jaren een uitgesproken stem in een debat dat steeds giftiger lijkt te worden. Zo is Rowling een notoir tegenstander van de Gender Recognition Act, die bepaalt dat trans personen niet langer aan bepaalde medische voorwaarden hoeven te voldoen om officieel van geslacht te mogen veranderen (een soortgelijke wet is in ons land sinds 2018 van kracht).
Net als een aantal andere vooraanstaande feministes gelooft ze dat zo’n versoepeling de deur openzet voor misbruik. Vaak gaat het in dit debat over de sport, waar trans vrouwen voor oneerlijke concurrentie zouden zorgen tegenover atleten die Rowling en anderen als ‘echte vrouwen’ beschouwen. Maar Rowling ziet nog andere problemen en gevaren. Ze verwijst naar enkele gevallen waarin mannen – ‘seksuele roofdieren’ – zich voordeden als trans vrouwen om zo toe te kunnen slaan in kleedkamers, vrouwen-wc’s en vrouwengevangenissen.
Mocht u de behoefte voelen om een trans vrouw een man te noemen, dan is dat misschien niet hoffelijk, maar dat valt wel onder de vrijheid van meningsuiting.
In haar commentaren noemt ze een aantal trans vrouwen ook consequent mannen, een praktijk die ‘misgendering’ heet en door veel trans vrouwen als beledigend wordt ervaren. Mochten haar uitspraken inderdaad beledigend worden bevonden, zo besloot Rowling, ‘dan kijk ik ernaar uit om gearresteerd te worden’.
Rik Torfs
Rowling kreeg de afgelopen week bijval van onder meer de Britse premier Rishi Sunak, de immens populaire maar omstreden Amerikaanse podcaster Joe Rogan, en Tesla- en X-voorman Elon Musk. Alle drie zien in de nieuwe wet een gevaarlijke bedreiging van de vrijheid van meningsuiting.
Of Rowling met haar commentaren inderdaad vervolging riskeert, is zeer twijfelachtig. Zowel de Schotse regering als de politie gaf al te verstaan dat daar meer voor nodig is. Emeritus professor mediarecht Dirk Voorhoof (Universiteit Gent, Centrum voor Mensenrechten) merkt in een gesprek met Knack op dat ook Schotland gebonden is aan het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).
‘Dat verdrag waarborgt op een robuuste wijze de expressievrijheid’, zegt Voorhoof. ‘Ik vermoed dat J.K. Rowling ook wel zal weten dat haar uitspraken niet tot haar arrestatie of tot een veroordeling zullen leiden, en dat ze de zaak bewust op de spits drijft. Het doet wat denken aan een reactie van Rik Torfs bij de invoering van de seksismewet in 2014. Torfs opperde toen dat zowat elke als seksistisch te interpreteren uitspraak tot vervolging zou kunnen leiden, tot en met de boeken van Herman Brusselmans en de songs van Serge Gainsbourg. In de praktijk zien we dat de lat een stuk hoger ligt.’
Rik Torfs: ‘Schaf vage seksismewet af’
Volgens Voorhoof is het alvast ondenkbaar dat ‘misgendering’ in ons land tot een veroordeling zou leiden. ‘Mocht u, zoals mevrouw Rowling, de behoefte voelen om een trans vrouw een man te noemen, dan is dat misschien niet hoffelijk, maar dat valt wel onder de vrijheid van meningsuiting. Beledigingen, haatboodschappen of discriminerende uitspraken kunnen volgens de Belgische wet wel strafbaar zijn, maar dat wil uiteraard niet zeggen dat je een veroordeling riskeert zodra je een uitspraak doet die iemand beledigend vindt.’
Om terug te keren naar het voorbeeld van trans personen: als u herhaaldelijk en doelbewust, in het openbaar, op televisie of in videoboodschappen via sociale media zou beweren dat trans vrouwen geen toegang mogen krijgen tot onderwijs of bepaalde sociale rechten, en als duidelijk blijkt dat het uw intentie is om hen te discrimineren, dan komt dat wel in aanmerking voor vervolging of bestraffing.’
Ook hier ziet Voorhoof een duidelijke parallel met de seksismewet. ‘Die wet is er gekomen vanuit een maatschappelijke behoefte om het probleem seksisme te bestrijden. Maar voor een veroordeling is veel meer nodig dan enkele seksistische of kwetsende uitspraken. Dat heeft ook het Grondwettelijk Hof ondertussen duidelijk gemaakt, en dat zal in Schotland allicht niet heel anders zijn.’
Pedofiele priesters
Rowling zet haar kruistocht tegen de nieuwe wet intussen in alle hevigheid verder. De Schotse premier Humza Yousaf beschuldigde ze op X van ‘illiberaal autoritarisme’, ‘maar we lobbyen er niet voor om hem hiervoor op te sluiten’.
Via hetzelfde medium vergelijkt ze mensen die ontkennen dat mannen zich voordoen als vrouwen om zedenfeiten te plegen met ‘mensen die pedofiele priesters ongemoeid lieten om de kerk te beschermen. Beiden hechten meer waarde aan hun ideologie dan aan het erkennen van risico’s en het voorkomen van schade aan vrouwen en kinderen.’
