‘Het is makkelijker om in een valse werkelijkheid te leven dan de echte onder ogen te zien’

Geen zorgen, alles is hypernormaal.

Soms overvalt me dat absurde gevoel. Het gebeurde weer toen Shell de historische uitspraak heeft kunnen terugdraaien die oplegde dat het bedrijf zijn uitstoot van broeikasgassen met 45 procent moest terugdringen tegen 2030. De oorspronkelijke rechtszaak werd aangespannen door Milieudefensie samen met meer dan 17.000 Nederlandse burgers, en opende wereldwijd de deuren voor klimaatrechtszaken tegen corporaties en overheden. Dat vonnis wordt nu tenietgedaan. 

Iedereen voelt het aan: de situatie met het klimaat is onhoudbaar. En toch gaan we verder met hoe het altijd al ging, want wat moet je anders? Ook als er modderstromen razen door Peru, en er branden woeden in Los Angeles, moet je de volgende dag gewoon weer naar je werk.        

De Russische antropoloog Alexei Yurchak bedacht een term voor dat gevoel van normaliteit in abnormale tijden. Wat we ervaren, is ‘hypernormalisatie’. In zijn boek Everything Was Forever, Until It Was No More uit 2006 beschrijft Yurchak de eindjaren van de Sovjet-Unie. Op dat moment in de geschiedenis voelde iedereen aan dat het systeem onhoudbaar was, en dat het regime zou vallen. Dat wisten de mensen die moesten aanschuiven voor brood, en dat wisten ook de soldaten die als kanonnenvoer het veld in werden gestuurd of de slachtoffers van corruptie en willekeur in de Sovjetgevangenissen.

Maar in plaats van naar die realiteit te handelen gingen overheden, bedrijven en technocraten net luider roepen dat alles helemaal normaal was. En duwden ze nog harder op het gaspedaal. 

Het is makkelijker om in een valse werkelijkheid te leven dan de echte onder ogen te zien. Yurchak beschrijft die toestand als een spel, een theaterstuk bijna. We ontkennen de wijzigende omstandigheden ten gunste van de status quo, omdat we ons moeilijk een alternatief kunnen voorstellen.

Maar iedereen weet: dit kan niet lang meer duren. Hypernormalisatie is een manier om het hoofd te bieden aan de realiteit, een aanvaarding en berusting in de verhalen die we aan elkaar vertellen alsof ze de enige denkbare zijn. 

De tijd lijkt weer rijp voor de analyse van Yurchak, maar deze keer voor Europa en de Verenigde Staten. Verkozen politici drijven de snelheid van de destructie omhoog, terwijl ze garanderen dat alles goed komt. Technocraten creëren een digitale parallelwereld, waar de normaliteit van een toast avocado gevierd wordt naast de moord op Gazanen, en Kanye West die een T-shirt met een hakenkruis verkoopt.

Of ze kijken weg van onze planeet, richting de ruimte en de cyberspace, waar je niet hoeft om te gaan met de complexiteiten van de echte wereld. Shell investeert in nieuwe gas- en olievelden, maar zegt ook dat het wel goed komt als we gewoon dezelfde koers blijven varen. Ze zijn intern toch goed aan het vergroenen? Geen vonnis nodig. Geen zorgen, het komt goed, speel toch even mee. Alles is hypernormaal.

Voor wie meespeelt, zal het einde van het systeem als een verrassing komen. Maar de Amerikanen met beperkte toegang tot gezondheidszorg, de vrouwen die de autonomie over hun lijf kwijtraken, de mensen wereldwijd die op de vlucht moeten voor geweld of natuurrampen, zij weten dat de ondergang is ingezet. Ze roepen ons toe vanuit de coulissen: tijd dat het doek valt over dit theaterstuk.

Martha Claeys is filosofe. Tweewekelijks zoekt ze naar het buizensysteem achter onze denkbeelden.