‘Geef asielzoekers eenvoudiger toegang tot  de sociale economie’

‘De afgelopen campagne werd opnieuw vaak de boodschap verkondigd dat asielzoekers moeten werken voordat ze aanspraak kunnen maken op een uitkering.  Maar over hun recht op arbeid werd maar weinig gesproken’, schrijven Evelyn De Craene (Herw!n) en Eline de Jong (UAntwerpen). ‘In de sociale economie liggen volop kansen, maar procedures vormen vaak nog een obstakel. Hoog tijd om daar wat aan te doen.’

Migratie en Werk: het waren twee veelbesproken thema’s in aanloop naar de verkiezingen. Ze werden deze campagne ook aan elkaar gekoppeld, in het bekende argument waarbij werk wordt voorgesteld als voorwaarde voor het verkrijgen van toegang tot de verzorgingsstaat.

Maar een dergelijke chauvinistische argumentatie mist een andere, cruciale invalshoek, namelijk die van het recht op werk voor iedereen. Wordt het geen tijd om dat recht weer eens centraal te stellen? De bonus: ook het doel van een 80% tewerkstellingsgraad dat de volgende regering ongetwijfeld wil realiseren is ermee geholpen.

Artikel 23 van onze grondwet stelt dat iedereen recht heeft op arbeid. Voor Verzoekers Internationale Bescherming (hierna asielzoekers genoemd) geldt dat recht van zodra men 120 dagen in ons land verblijft. In 2023 telde het Belgische opvangnetwerk 32.354 personen, waarvan 17.853 personen met recht op arbeid.

Asielzoekers wachten vaak jaren op een beslissing in hun asielprocedure. Ze arriveren in België met een  stevige spreekwoordelijke rugzak – volgeladen met trauma, verlieservaring, chronische stress en een existentiële onzekerheid over de toekomst. Daarnaast zijn discriminatie – gevoed door negatieve beeldvorming, het ontbreken van erkende kwalificaties en een taalbarrière grote obstakels voor het vinden van een job. Toch vond 55% van deze nieuwkomers  reeds een baan – inclusief sociaal contact, structuur, financiële vooruitgang. Fantastisch.

Daartegenover staat een groep van ruim 8000 mensen die  de weg naar tewerkstelling nog niet vonden. Zij kunnen in hun zoektocht naar integratie op de arbeidsmarkt wel wat ondersteuning gebruiken.

Enter de sociale economie. Deze sector beschikt over  de gouden combinatie van tewerkstelling en begeleiding op de werkvloer met aandacht voor de ruimere persoonlijke context. Maatwerkbedrijven en andere organisaties binnen de sociale economie – denk aan economische én maatschappelijke relevante activiteiten zoals Kringwinkels, parkonderhoud of fietsherstel – hebben vandaag meer dan 1000 vacatures openstaan voor mensen die niet gemakkelijk een job vinden in het klassieke arbeidscircuit.  

De weg naar een vlotte tewerkstelling lijkt met andere woorden open te liggen want het biedt voor alle partijen kansen: asielzoekers zijn op zoek naar werk want een job trekt je uit het isolement, geeft je financieel een duwtje in de rug, zorgt voor integratie in je buurt en helpt je bouwen aan je toekomst. Ondernemingen binnen de sociale economie zijn vragende partij om hun jobs op maat ingevuld te krijgen én het beleid heeft de afgelopen jaren minstens op papier aangegeven hierop te willen inzetten (denk bijvoorbeeld aan het actieplan ‘Asielzoeker zoekt match’ of het recente samenwerkingsakkoord tussen Fedasil en VDAB). Toch is het niet evident voor deze groep nieuwkomers om snel toegang te krijgen tot de sociale economie.

Vandaag krijgt men die toegang ofwel op basis van een attest van bijvoorbeeld het VAPH, ofwel op basis van een reeks vastgestelde problemen op vlak van bijvoorbeeld copingstijl, omgaan met stress of psychische stabiliteit. Voor asielzoekers is het niet evident om aan deze procedurele voorwaarden te voldoen. Een attestering is niet vanzelfsprekend in het statuut van asielzoeker en voor het in kaart brengen van mogelijke problemen is er onvoldoende informatie beschikbaar gezien het gebrek aan recente werkervaring in ons land.

Op die manier lijken procedures eens te meer doel in plaats van middel .

Dus, beste aanstaande regering: laat de procedures werken voor de reële noden op het terrein in plaats van omgekeerd en geef deze mensen sneller toegang tot de sociale economie, bijvoorbeeld via het statuut van uiterst kwetsbare. Het is een win-win-win scenario. De sociale economie kan een opstap zijn naar een job in het reguliere circuit of voor een langere periode een veilige haven betekenen. De weg naar die felbegeerde 80% tewerkstellingsgraad wordt verder geopend. En u waarborgt het recht op arbeid voor iedereen.

Evelyn De Craene is adviseur Arbeidsmarkt bij Herw!n, een collectief van sociale circulaire ondernemers.

Eline de Jong is doctoraatsonderzoeker aan de UAntwerpen.