Filosofe Suzanne Roes: ‘We hebben minder problemen met abortus dan met sterilisatie’

Filosofe Suzanne Roes dacht erover om zich te laten steriliseren als ultieme bescherming tegen ongewenst zwanger worden. De reacties waren heviger dan ze had verwacht.

‘Door alleen al het idee uit te spreken dat je als vrouw sterilisatie overweegt, loop je tegen een harde muur aan’, vertelt Suzanne Roes. Ze maakte het zelf mee, en sprak er ondertussen voor haar boek over met heel wat vrouwen, mannen én experts. De conclusie: mensen die zich willen laten steriliseren, moeten vaak heel sterk in hun schoenen staan om dat van hun dokter gedaan te krijgen.

Roes is een Nederlandse filosofe die ondertussen al zeven jaar in Antwerpen woont. Voor ze aan de Universiteit Antwerpen begon te studeren, behaalde ze al een koksdiploma. Ze werkte daarmee in een sterrenrestaurant (‘bijzonder interessante plek om na te leren denken over ­hiërarchie en sociale rollen’), maar die ambities heeft ze voorlopig opgeborgen. Aan de universiteit doet ze nu onderzoek naar arrogantie, maar we zouden het vooral over ongemakkelijke vragen over vruchtbaarheid hebben.

Roes: ‘Vanaf mijn vijftiende al nam ik hormonale anticonceptie. Zoals wel meer vrouwen was ik benieuwd geraakt naar hoe ik me zonder zou voelen. Dat dwong me ook om na te denken over wat ik dan wel wilde gebruiken om me te beschermen. Omdat ik er vrij zeker van ben dat ik geen kinderen wil, begon ik sterilisatie te overwegen. Dat werd door iedereen meteen gezien als een heel radicale keuze, zeker omdat ik nog jong ben. Als ik enkel had gezegd dat ik geen kinderen wilde, zeggen of denken mensen: over vijf of tien jaar verandert ze vast nog wel van mening. Ik ben net dertig geworden, en voor vrouwen als ik is sterilisatie juist dan een heel interessante keuze. Als je dat pas op je veertigste laat doen, heb je er veel minder lang plezier van. Het is wel een operatie, maar het zou me voor een heel lange tijd rust en comfort opleveren. Ik zou niet meer hoeven na te denken over het risico om zwanger te worden.’

Hoe ziet de weerstand eruit waar vrouwen op botsen?

Suzanne Roes: Een vrouw met wie ik sprak voor mijn boek, vertelde me dat haar gynaecologe extreem voorzichtig reageerde. Ze stelde voor om een dossier op te bouwen van enkele jaren, waarin de vrouw telkens zou aangeven dat ze nog altijd een sterilisatie wenst. Dat was nodig om er zeker van te zijn dat het een oprechte en consistente vraag van haar was. De arts was bang dat als ze meteen inging op die vraag en de vrouw achteraf spijt kreeg, zij uiteindelijk aansprakelijk kon worden gesteld. Zulke processen zijn nochtans hoogst uitzonderlijk. Ze gaan haast nooit over de sterilisatie op zich, maar zo goed als altijd over de vraag of de procedure wel goed is gevolgd. Als een gynaecoloog zo’n procedure van enkele jaren voorstelt als de evidente route, zijn vrouwen ook niet geneigd om elders te rade te gaan. Ze krijgen het gevoel dat ze al blij mogen zijn dat het überhaupt mogelijk is. Veelzeggend is natuurlijk dat mannen die om een vasectomie vragen heel andere reacties krijgen. Ik sprak daarover ook met enkele mannen, en hun wens wordt veel vaker meteen als doordacht en rationeel beoordeeld.

Wil Bart De Wever dat de Vlamingen meer kinderen maken? ‘Wat hij zegt, is een omvolkingstheorie light’

U citeert twee interviews van de bekende gynaecoloog Hendrik Cammu waaruit dat verschil pijnlijk duidelijk wordt. In het ene vertelt hij dat hij vrouwen van 35 nooit een sterilisatie zou toestaan, omdat zij misschien nog een prince charming tegenkomen met wie ze uiteindelijk kinderen ­willen. In het andere vertelt hij over een jongen van 22 jaar die hij na één goed gesprek vasectomie toestond.

Roes: Vrouwelijkheid en moederschap zijn in de loop van de geschiedenis veel sterker met elkaar verweven geraakt dan mannelijkheid en vaderschap. Dat werkt vandaag nog altijd door in die verschillende benaderingen, en dat doet zowel de man als de vrouw onrecht. Net zoals er vrouwen zijn die echt geen kinderen willen, zijn er mannen die kinderloos blijven terwijl ze er altijd van hebben gedroomd vader te worden. Op latere leeftijd eindigen ze daardoor soms eenzaam, maar de samenleving zal zich nooit veel vragen stellen bij mannen zonder kinderen.

De medische wetenschap krijgt sinds enkele jaren vaker de kritiek meer op mannen te zijn gericht. Is dit daar ook een voorbeeld van?

Roes: Dit is eigenlijk een merkwaardige afwijking van dat patroon. We hebben vandaag veel meer kennis over de vruchtbaarheid van de vrouw dan van de man, omdat we die automatisch vooral met vrouwen associëren. We weten ondertussen heel veel over de invloed van de gezondheid van de vrouw op een zwangerschap, terwijl de man ook daar voorlopig bijna helemaal buiten beeld blijft. Vrouwen moeten heel gezond leven als ze zwanger zijn, terwijl van mannen niets verwacht wordt om goed zaad af te leveren. Ik geef in mijn boek het voorbeeld van mijn broer, die alleen in die periode minder gaat roken en drinken omdat zijn vrouw nu eenmaal hetzelfde doet. Uit het weinige onderzoek dat er is, blijkt nochtans dat ook de gezondheid van de man een invloed heeft op de gezondheid van het nageslacht, maar de hele wetenschap over het vaderschap staat nog altijd in de kinderschoenen.

Opmerkelijk: buiten Europa is sterilisatie veel gebruikelijker bij vrouwen.

Roes: Wereldwijd is het de meest voorkomende vorm van anticonceptie. In Europa is de pil lange tijd dominant geweest en zijn we langzaam aan het overschakelen op spiraaltjes, maar elders is sterilisatie een heel populaire keuze. In Europa krijgen we gemiddeld ook veel later kinderen. Een vrouw die op haar dertigste al drie of vier kinderen heeft, voldoet aan het ideaalbeeld van een moeder. Zij mag kiezen voor het comfort van sterilisatie. In Europa komt dat minder vaak voor. Dat is een cultureel verschil, maar ik heb ook de indruk dat het hier gaat om wélke vrouwen om sterilisatie vragen. Gezonde, witte vrouwen die voldoen aan alle verwachtingen stuiten misschien wel op de meeste weerstand: het wordt als zonde gezien dat zij geen kinderen zouden krijgen. Ik kreeg in gesprekken wel héél vaak te horen hoe gezond ik wel niet was, en dat is natuurlijk enkel relevant als ongezonde mensen iets helemaal anders te horen krijgen. Dat zit in hele subtiele verwijzingen, maar het is een restant van eugenetisch denken dat doorwerkt in de praktijk van de gemiddelde gynaecoloog. We willen absoluut niet iedereen even hard aanmoedigen om kinderen te maken.

U schetst ook de geschiedenis van gedwongen sterilisaties. Komt dat vandaag soms nog voor?

Roes: Het is veel recenter dan de meeste mensen denken, ja. In Nederland bepaalde de transgenderwet tot in 2014 dat mensen die op hun paspoort hun gender wilden veranderen een sterilisatie moesten ondergaan. In België is dat zelfs nog later pas afgeschaft. Het ging dan niet enkel over een gewone sterilisatie, maar om veel ingrijpendere operaties zoals het weghalen van de teelballen. Elke mogelijkheid tot reproductie moest worden ontnomen volgens de wet. Het werd als een vanzelfsprekendheid gezien dat mensen die van geslacht veranderen geen kinderen meer mochten krijgen.
Rechtse politici laten er ook geen twijfel over bestaan welke kinderen zij het liefst geboren zien worden. ‘Nieuwkomers maken we zelf’, was een slogan van het Vlaams Belang, de partij die tijdens de campagne ook een voorstel lanceerde om vrouwen onder de dertig financieel extra te ondersteunen als ze kinderen kregen. Het natalisme is in heel Europa in opgang, kijk ook maar naar het Italië van Giorgia Meloni. Het feit dat politici op die manier nadenken over een samenleving – we willen meer baby’s – zegt eigenlijk al genoeg.

Ik kan me er wel iets bij voorstellen: zeker welvaartsstaten hebben jonge mensen nodig om alleen al ouderen financieel te kunnen ondersteunen.

Roes: Maar wat voor jonge mensen moeten dat zijn? Er zijn heel veel jongeren die naar hier willen verhuizen om te komen werken, maar hen zouden we het liefst allemaal buitenhouden. Het is voor sommige politici wel erg duidelijk hoe de volgende generatie er moet uitzien.

Aangevoerd door Vooruit speelt er hier al enkele jaren af en toe een debatje op over de vraag of moeders met een drugsverslaving niet verboden moet worden om kinderen te krijgen. Het is misschien eenvoudig te begrijpen dat zulke moeders beter geen kinderen krijgen, maar het is wel heel verregaand om dat te verbieden.

Roes: We hebben in de geschiedenis zo vaak mensen ontzegd om kinderen te mogen maken op zulke foute manieren dat we dat echt niet nog eens mogen herhalen. Ons oordeel over wat een gezond lichaam is en welke drugs toelaatbaar zijn en welke niet verandert ook continu. We kijken daar nu helemaal anders naar dan nog maar kort geleden, dus het lijkt me heel ongepast om die normen als verboden op te leggen aan vrouwen die kinderen willen. Het is veel beter om ons af te vragen welke ondersteuning vrouwen met een drugsverslaving nodig hebben om hun kinderen gezond te zien opgroeien.

Waarom vrouwen eicellen laten invriezen: ‘Geen énkele vrouw doet dit voor haar carrière’

Zeker in vergelijking met de moeite die iemand moet doen om een sterilisatie te krijgen, is het over het algemeen wel heel makkelijk om kinderen te krijgen. Er worden zelden vragen over gesteld, terwijl het lang niet altijd het beste idee is.

Roes: Gesprekken daarover worden vandaag wel vaker gevoerd dan vroeger, maar voor veel ouders is het nog altijd een vanzelfsprekendheid. Huisje-tuintje-boompje-kindje is nog altijd de meest logische keuze voor koppels. Kinderen krijgen zorgt in de praktijk nochtans voor meer uitdagingen dan géén kinderen krijgen, terwijl net dat soms als een probleem wordt gezien. Geen enkele huisarts zal een gezonde, jonge vrouw die zwanger is uithoren om te weten te komen of ze wel echt een kind wil. Laat staan dat zo’n arts een abortus zou aanraden, wat mensen die gesteriliseerd willen worden wel te horen krijgen als optie bij een ongewenste zwangerschap.

Een toestemming voor abortus krijg je makkelijker dan een voor sterilisatie, lijkt het wel.

Roes: Klopt. Vandaag hebben we minder problemen met een abortus dan met een sterilisatie, terwijl dat voor de betrokkenen soms een heel moeilijke ­keuze is. Iedereen moet de keuze kunnen maken, maar ook mensen die ervoor willen zorgen dat ze die keuze niet meer hoeven te maken, moeten ernstig worden genomen.

Hoopt u dat sterilisatie in de toekomst een veel gewonere keuze wordt?

Roes: Sterilisatie moet toegankelijker worden, ja. Er is een groot gebrek aan kennis, daar moeten we in de eerste plaats iets aan doen. Ik sprak een vrouw die als jonge twintiger al drie kinderen kreeg en daarmee een compleet gezin had. Ze hoefde echt niet meer kinderen. Nu is ze in de veertig, en haar huisarts heeft in gesprekken over anticonceptie nooit zelfs maar de optie van een sterilisatie geopperd. Tot voor kort dacht ze zelfs dat een sterilisatie betekende dat ze daarmee meteen in de overgang terecht zou komen. Mensen denken zulke dingen omdat we er veel te weinig over praten. Maar er moet ook gewoon nog veel meer onderzoek gebeuren naar contraceptie. Vooral ook voor mannen, want voor hen zijn er momenteel maar weinig opties. Ik heb ook de indruk dat het draagvlak daarvoor bij mannen groeit, dus dat er ook echt een vraag is naar zulke nieuwe methodes.

U verwees net al naar Giorgia Meloni. In de Verenigde Staten is het recht op abortus twee jaar geleden door het Hooggerechtshof onderuitgehaald. Vreest u dat vrouwenrechten opnieuw in gevaar zijn?

Roes: We beleven een backlash, ja. Voor mij was de uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof een wake-upcall. Sindsdien ben ik meer over die thema’s gaan lezen, denken en spreken. Hoe zorgen we ervoor dat we onze reproductieve rechten in handen kunnen houden? Daarom is het ook zo goed dat abortus in Frankrijk in de grondwet is opgenomen. Die stap moet België ook zetten. De voorstellen die het Vlaams Belang tijdens de campagne deed, waren volgens mij ook pogingen om eens te testen hoever het kon gaan in Vlaanderen. Het is goed dat is gebleken dat daar niet zoveel ruimte voor is als ze hadden gehoopt. Maar het feit dat zijzelf denken dat ze weer in zo’n conservatieve richting kunnen opschuiven is natuurlijk op zich al niet geruststellend.

‘Kinderen zijn voor sommigen misschien een bestaansreden. Maar ze zijn niet de énige mogelijke bestaansreden’