‘Enkel een eerlijke prijs kan de woede van de boeren bedwingen’

‘De belangrijkste sleutels voor een landbouw- en voedselmodel dat toelaat om alle boeren wereldwijd in eerlijke prijzen en leefbare lonen te voorzien, liggen sowieso in wetgeving en regulering’, schrijven Koen Van Troos en Philippe Weiler van Fairtrade Belgium.

De boerenprotesten houden Europa nu al dagen in hun greep. Toeterende tractoren blokkeren belangrijke verkeersaders, belangrijke gebouwen krijgen melk- en mestdouches, en koeien verschijnen in het straatbeeld van Parijs, Brussel en Boekarest. De boeren zijn boos en men zal het geweten hebben.

De redenen van de boerenwoede zijn heel uiteenlopend. Zo gaat het in Frankrijk onder andere over het afschaffen van een belastingvoordeel voor boeren op Diesel – waarop intussen alweer werd teruggekomen -, terwijl het elders gaat over de oneerlijke concurrentie voor Europese boeren ten gevolge van vrijhandelsverdragen met landen waar boeren ogenschijnlijk veel minder regels moeten volgen (zoals in het EU-Mercosur verdrag).

Lage prijzen zorgen voor nijpende situatie voor de boeren

Wat een rode draad vormt doorheen de protesten is de moeite van de boeren om uit de kosten te geraken. Stijgende prijzen voor brandstof en elektriciteit door de economische crisis, maar ook hogere kosten om zich aan te passen aan klimaatverandering en aan nieuwe regulering, zetten het inkomen van de Europese boeren sterk onder druk.

Oud nieuws in nieuwe zakken dus. Het water staat de Europese boer immers al jaren aan de lippen door een verouderd landbouwmodel dat focust op monoculturen, schaalvergroting en steeds goedkopere producten. Een model waarin de échte kosten voor de productie van ons voedsel nauwelijks vertaald worden naar een correcte prijs voor de boer. Want ook al vinden we (terecht) dat voeding steeds duurder wordt, de prijs die de boer ervoor ontvangt, reflecteert onvoldoende zijn werk. En ook de belasting voor het milieu wordt nauwelijks verrekend in de uiteindelijke prijs van de meeste landbouwproducten. Denk bijvoorbeeld aan de kosten gelinkt aan uitdroging van de landbouwgronden in midden Spanje, met belangrijke milieu en sociale consequenties tot gevolg.

(Lees verder onder de preview.)

Labels, een oplossing?

Even oud als de problemen, zijn ook de oplossingen. Het is intussen bijna 30 jaar geleden dat het Fairtrade label werd gecreëerd om een eerlijke prijs te garanderen voor bananen-, koffie- en cacaoboeren in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Hiervoor werden gedetailleerde lastenboeken ontwikkeld waarbij externe milieu en sociale kosten mee werden opgenomen.

En ook om Belgische boeren een eerlijke prijs te garanderen bestaan er tal van initiatieven. In België kan je al jaren kiezen voor melk van het merk Fairebel – het Belgische melkmerk dat er prat op gaat om haar leden een eerlijke prijs te betalen – , of voor labels als “Prix Juste Producteur” en Biogarantie voor biologisch geteelde voeding. Elk zorgen ze er op eigen wijze voor dat de boer een eerlijke prijs krijgt die naargelang het label ook de milieulasten van het voedingsproduct weerspiegelt.

Maar het zou niet van een merk of een label mogen afhangen of een boer al dan niet een eerlijke prijs krijgt. Hier niet en elders ook niet. Want loon naar werk krijgen, is een basisrecht dat bij wet zou moeten worden gegarandeerd. En een eerlijk loon begint voor de boer bij een eerlijke prijs.

Een wettelijk kader voor eerlijke prijzen…

Een absurd idee? Niet echt. Immers, het recht op een eerlijk prijs past perfect in het rijtje van andere sociale rechten zoals het recht op vakantie, het recht op een 38uren week, recht op weekendrust, etc. Rechten waar veel boeren nu nota bene nog steeds niet van kunnen genieten.

En het wettelijk vastleggen van eerlijke prijzen – of prijzen die op zijn minst de kosten voor een duurzame productie dekken – lijkt ook in toenemende mate mogelijk. Zo zijn er in Frankrijk sinds 2018 de weten EGALIM die zowel eerlijke prijzen voor de boer als langetermijnrelaties tussen boer en afnemer wettelijk verankeren.

En ook in eigen land bestaan er wetgevende initiatieven. Zo is er de wet die oneerlijke handelspraktijken tussen ondernemingen in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen verbiedt. Hier zou men concreet kunnen werken aan het toevoegen van een verbod op de verkoop van voeding aan een prijs die lager ligt dan de productiekosten.

En er is uiteraard ook de Europese Zorgplichtwet die bedrijven zullen verplichten om verantwoordelijkheid te nemen voor hun impact op mensenrechten en milieu doorheen de waardeketen. Eerlijke prijzen voor de boeren zullen hier zeker een sleutelrol in spelen.

… gesteund door de brede bevolking

Hoe het ook zij, de belangrijkste sleutels voor een landbouw- en voedselmodel dat toelaat om alle boeren wereldwijd in eerlijke prijzen en leefbare lonen te voorzien, liggen sowieso in wetgeving en regulering. Een wetgeving die ook de steun van de bevolking geniet, getuige hiervan de stijgende verkoop van producten met biologische en ethische labels zoals Fairtrade.

Willen we dan ook de transitie mogelijk maken naar een duurzaam voedselsysteem, dan mogen de lasten niet alleen op de schouders van de boeren of de consumenten terechtkomen. Dan moeten de kosten en de risico’s verdeeld worden over de hele waardeketen. En dan moeten we het dogma van de wereldwijde vrijhandel ook achter ons durven laten en pleiten voor het wettelijk verankeren van eerlijke handel en eerlijke prijzen voor de boer. Want enkel zo kan op de terechte woede van de boer, een structureel antwoord worden geboden.