‘Eenzaamheid oplossen? Soms probeer je dat beter niet’

Hoeveel de Warmste Week dit jaar ook opbrengt, de actie zal eenzaamheid de wereld niet uithelpen. ‘Dat hoeft ook niet’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag. ‘Zolang mensen maar het gevoel krijgen dat ze niet de enigen zijn die zich eenzaam voelen.’

Een vrouw van eind de zeventig die na de dood van haar man helemaal alleen in haar veel te grote huis woont. De kinderen hebben het te druk om geregeld langs te komen en veel vrienden heeft ze nooit gehad. Soms ziet ze dagenlang niemand.

Dat is het beeld dat velen van ons van eenzaamheid hebben. Soms klopt het ook. Nogal wat alleenwonende ouderen voelen zich inderdaad eenzaam. Al ken ik er ook die genieten van de enorme vrijheid die ze ervaren doordat ze zo vaak alleen zijn. Dat is net het punt: eenzaamheid heeft veel gezichten. Net daardoor herkennen we haar vaak niet. Daar komt nog bij dat ze een verraderlijk talent heeft. Als geen ander kan ze zich – veelal uit schaamte – verstoppen. Soms maakt ze zich zelfs helemaal onzichtbaar.

Een van die vele gezichten is dat van Inez. Zij is geen alleenstaande zeventiger, maar een jonge psychologiestudente. Aan de rand van Gent huurt ze een krottig maar prijzig kot. Omdat ze zowel die kamer als haar studie zelf bekostigt, heeft ze twee studentenjobs. Elk moment dat ze niet in de les zit, is ze aan het werk. Nooit blijft er genoeg tijd of geld over om naar een feestje te gaan, een avond op café door te brengen of kaartjes te kopen voor een debat of optreden. Schoorvoetend geeft ze toe dat ze na drie jaar in Gent nog niet één echte vriend heeft gemaakt.

Een heel ander gezicht is dat van Trees. Zij is wel op leeftijd en woont in een woonzorgcentrum. Daar wordt haar deur platgelopen door haar dochters, kleinkinderen, vriendinnen en voormalige buren. Het is haast onmogelijk om haar overdag alleen aan te treffen. Toch vertrouwde ze me een tijdje geleden toe dat ze zich ondanks die constante stroom bezoekers ontzettend eenzaam voelt. ‘De wereld is voor mij een keer te veel veranderd’, zei ze. ‘De wereld waarin ik opgroeide, trouwde, mijn kinderen opvoedde en naar mijn werk ging, bestaat niet meer. Het voelt soms alsof ik op een andere planeet ben gedropt. En het ergste is dat ik niemand meer ken die weet hoe die oude wereld eruitzag.’

Het eenzame gezicht dat me wellicht het meest bijblijft, is toch wel dat van Petje. Het bestuur van de gemeente waar hij woont, zette een paar jaar geleden een project op om eenzaamheid bij alleenwonende ouderen tegen te gaan. Eerst werden alle betrokkenen opgebeld. Dat kon Petje niet bepaald waarderen. Al na een halve minuut gooide hij de telefoon dicht. Vervolgens gingen sociaal werkers bij alleenwonende ouderen aanbellen om zich voor te stellen. Ook daar zat Petje niet op te wachten. Zonder verpinken stuurde hij Filou, zijn hond, op de ongenode bezoeker af. Dat de arme man er als een speer vandoor ging, vond Petje hilarisch. ‘Filou heeft al net zo weinig tanden over als ikzelf – veel schade kan hij niet meer aanrichten’, lachte hij.

Toen ik Petje er achteraf op wees dat hij de man ook gewoon had kunnen uitleggen dat hij zich helemaal niet eenzaam voelde, antwoordde hij: ‘Dat is het nu net. Ik voel me wel degelijk eenzaam. Maar ik mis geen mensen om me heen, ik mis mijn mensen: mijn vrouw, mijn zoon die is verongelukt, mijn buurman met wie ik altijd kaartte, mijn broers. Ik vind het beledigend dat de gemeente denkt dat ze dat gemis zou kunnen oplossen.’

Daar heeft Petje een punt. Eenzaamheid kunnen we lang niet altijd oplossen. In het geval van Inez misschien nog wel. Als zij het niet zo moeilijk zou hebben om de eindjes aan elkaar te knopen, zou ze meer geld en tijd hebben om vrienden te maken. Maar Petjes geliefden en de wereld waarin Trees zich thuis voelde, kunnen we onmogelijk terugbrengen. Al wil dat zeker niet zeggen dat we niets voor hen kunnen doen. Sommige mensen hebben er in de eerste plaats nood aan dat hun eenzaamheid wordt erkend, dat er iemand naar hen luistert.

Dat is ook de grote verdienste van deze editie van de Warmste Week: heel wat mensen krijgen – eindelijk – het gevoel dat ze niet alleen staan in hun eenzaamheid. Of zoals gerontoloog Els Messelis schrijft in haar krachtige boek Verbonden in eenzaamheid: ‘Wie sociale relaties mist, kan zich toch met anderen verbonden voelen. De kwestie is dat eenzaamheid niet chronisch mag worden.’

Daar is zelfs Petje het mee eens. De tweede keer heeft hij de sociaal werker wél binnengelaten. Meer dan een uur heeft die naar zijn verhaal geluisterd. Aan het eind zei hij: ‘Dat moet heel zwaar voor je zijn.’ Petje glimlachte zowaar en Filou liep kwispelend op de man af.