Welke impact heeft de omgekeerde gender gap in het onderwijs op de relatiemarkt?
Nu vrouwen het zo veel beter doen dan mannen in het onderwijs, is de kans reëel dat ze ook meer gaan verdienen dan hun mannelijke collega’s. Professor sociologie Jan Van Bavel (KU Leuven) onderzocht welke impact die evolutie heeft op het gezinsleven, in een maatschappij waar de man als primaire kostwinner lang de norm was en vrouwen altijd de voorkeur gaven aan een partner die minstens even hoog opgeleid was als zijzelf. ‘Aangezien er niet genoeg hoogopgeleide mannen zijn voor al die hoogopgeleide vrouwen, was mijn hypothese dat die vrouwen daardoor vaker single zouden blijven.’
Bleef die hypothese overeind na uw onderzoek?
Jan Van Bavel: Absoluut niet. Die vrouwen gaan vaker dan vroeger een relatie aan met een man die lager geschoold is dan zijzelf, zo heeft ons onderzoek uitgewezen. Stilaan geldt hetzelfde voor vrouwen als voor mannen: een hogere opleiding, een groter verdienpotentieel en een hoger inkomen zijn nu ook voor vrouwen een troef op de relatiemarkt.
Dat de man in een heteroseksuele relatie een hogere socio-economische status heeft dan de vrouw is dus niet langer de norm?
Van Bavel: Op dit moment is homogamie het meest voorkomende patroon: een relatie waarin beide partners hetzelfde opleidingsniveau hebben. Als er binnen koppels een verschil in opleiding is, dan is dat nu vaker in het voordeel van de vrouw dan omgekeerd. Dat noemen we hypogame relaties. Er zijn indicaties dat de weerstand tegenover hypogame relaties afneemt. Terwijl oudere generaties ervan uitgingen dat het sowieso problemen oplevert wanneer een vrouw meer verdient dan haar man, lijken de jongere generaties daar niet meer van overtuigd.
Hoogopgeleide vrouwen hechten meer belang aan de huishoudelijke vaardigheden van de man.
Als het op partnerkeuze aankomt, hanteren mannen en vrouwen vaker dezelfde selectiecriteria?
Van Bavel: Dat heb ik niet zelf onderzocht, maar het gros van de studies toont inderdaad aan dat mannen en vrouwen steeds vaker dezelfde kwaliteiten zoeken in een partner. De fysieke aantrekkelijkheid, die voor mannen vroeger zwaarder woog als criterium, is nu voor beide partijen belangrijk, zo blijkt. Nieuw is dat een op de arbeidsmarkt begeerd diploma niet alleen voor een man maar ook voor een vrouw een troef is op de relatiemarkt. Hoogopgeleide vrouwen die economisch onafhankelijker zijn, geven dan weer minder om de opleiding, het verdienpotentieel of de financiële positie van een man en hechten meer belang aan zijn uiterlijk en huishoudelijke vaardigheden. In Finland zijn intelligentie en opleiding belangrijkere selectiecriteria voor mannen dan voor vrouwen, en vinden mannen de huishoudelijke kwaliteiten van een vrouw minder belangrijk als selectiecriterium dan omgekeerd het geval is.
Ondanks die verschuivingen suggereren andere studies dat het mannelijke kostwinnersmodel nog altijd als de norm wordt gezien.
Van Bavel: Uit experimenten in de VS en Nederland is gebleken dat het succes van hun partner een negatieve impact heeft op het zelfbeeld van mannen, terwijl dat omgekeerd niet het geval is. Dat zou kunnen betekenen dat mannen partners vermijden die hen kunnen overklassen, een veronderstelling die bevestigd is door Amerikaans onderzoek naar speed- en online dating.
Dat het patroon van de man als kostwinner nog niet verdwenen is, zie je wanneer koppels kinderen krijgen. Meestal is het de moeder die dan deeltijds gaat werken, ook als zij hoger opgeleid is dan de vader. Ook al omdat de man ondanks die hogere opleiding van de vrouw vaak nog meer verdient.
Hoe is het te verklaren dat mannen ondanks alles nog altijd meer verdienen?
Van Bavel: Om te beginnen is er nog altijd de gender pay gap, waardoor vrouwen minder betaald worden voor hetzelfde werk. Wat ook speelt, is dat vrouwen vaker kiezen voor opleidingen die leiden naar minder goed betaalde jobs. Als een psychologe een relatie aangaat met een loodgieter, dan is de kans groot dat zijn inkomen groter zal zijn dan het hare. Verder spelen ook gezinskeuzes een rol. Een van de manieren waarop mannen hun loonvoorsprong behouden, is door meer uren te gaan werken, wat er dan vaak weer toe leidt dat vrouwen hun aantal uren betaald werk terugschroeven.
Zien we in relaties waarin de vrouw hoger opgeleid is en/of meer verdient een andere verdeling van de huishoudelijke taken?
Van Bavel: Je zou verwachten dat, als zij meer verdient, hij meer in het huishouden gaat doen. Maar dat effect blijkt beperkt. Wat mannen méér doen in het huishouden compenseert geenszins wat vrouwen in dat geval minder doen. Wie het werk dan wel doet? Een stuk wordt uitbesteed, aan poetshulp en betaalde kinderopvang bijvoorbeeld, en sommige taken gebeuren gewoon niet meer.
Zijn relaties waarin de vrouw een hogere status heeft minder stabiel?
Van Bavel: Ik ging ervan uit dat hypogame relaties meer druk zouden ervaren en daardoor hogere scheidingscijfers zouden kennen, maar dat is niet zo. We hebben de relatie onderzocht tussen het risico op scheiding en het opleidingsniveau van de partners, bij Belgische koppels getrouwd tussen 1986 en 2001. De conclusie was dat koppels waarbij de vrouw hoger opgeleid was dan de man stabieler zijn in omgevingen waar die relatief vaker voorkomen. Wellicht omdat ze daar meer aanvaard worden. Wie afwijkt van de norm in zijn omgeving wordt dan weer makkelijker scheef bekeken, krijgt meer stress en minder steun van de buitenwereld, wat de relatie kan ondermijnen.
Ook het gebrek aan beschikbaarheid van betere alternatieven voor vrouwen zou een rol spelen bij dat lagere scheidingsrisico?
Van Bavel: Stel: je hebt als vrouw een relatie met een lagergeschoolde man en zodra de verliefdheidsfase voorbij is, stel je vast dat de communicatie minder goed loopt. Misschien kom je dan tot het besef dat je liever een man met hetzelfde opleidingsniveau zou hebben, maar de kans is klein dat je die vindt, want de meeste hoogopgeleide mannen zijn al bezet. Dat de kans op aantrekkelijke alternatieven kleiner is, werkt stabiliserend voor hypogame koppels.
Uit een Deense studie is gebleken dat een man een grotere kans heeft om medicatie te slikken tegen erectiestoornissen wanneer zijn vrouw meer verdient dan hij. En mannen die financieel afhankelijk zijn van hun vrouw zouden vaker vreemd gaan dan mannen in koppels waar de inkomens meer gelijk zijn. Voelen mannen zich dan toch niet zo lekker in relaties met vrouwen die hoger opgeleid zijn dan zijzelf?
Van Bavel: Dat soort psychologische effecten toont aan dat de traditionele gendernormen nog niet verdwenen zijn. Al kun je de resultaten van één studie in één bepaalde context niet zomaar veralgemenen. Bij vreemdgaan spelen bovendien nog andere factoren mee. Hogeropgeleide vrouwen met een drukke job zijn misschien vaker uithuizig, waardoor hun mannen meer opportuniteiten hebben om vreemd te gaan. De gelegenheid maakt de dief, zoiets? (lacht)
