‘Bent u eenzaam? Ga dan vooral naar buiten’

Bijna de helft van de Belgen is soms eenzaam en dat zijn echt niet allemaal ouderen die hun partner hebben verloren. ‘Eenzaamheid kan iederéén overkomen, maar sommige mensen lopen wel een groter risico dan andere’, zegt gerontoloog Els Messelis.

46 procent van de Belgen voelt zich soms of vaak eenzaam. Dat zijn echt niet allemaal ouderen die hun partner hebben verloren, zoals vaak wordt gedacht. ‘Eenzaamheid heeft veel gezichten’, zegt gerontoloog Els Messelis. ‘Het is ook niet omdat je single bent en alleen woont dat je per definitie eenzaam bent. Er zijn ook mensen die bewust voor een geïsoleerd leven kiezen en daar tevreden mee zijn. Omgekeerd kun je veel vrienden om je heen hebben en je toch eenzaam voelen.’

In haar nieuwe boek Verbonden in eenzaamheid laat Messelis negen heel verschillende mensen aan het woord die elk op hun eigen manier eenzaam zijn. Van een weduwe die naar een nieuwe relatie verlangt tot een depressieve zestiger en een eenzame eenzaamheidsexpert. De jongste is 25, de oudste 97.

Is eenzaamheid iets wat iedereen kan overkomen?

Els Messelis: Op zich wel, maar sommige mensen lopen meer risico dan andere. Wie bijvoorbeeld geen partner heeft, kan zich sneller eenzaam voelen. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat alle singles per definitie eenzaam zijn of dat je je niet eenzaam zou kunnen voelen als je een relatie hebt. Ook wie geen kinderen heeft, loopt zeker op oudere leeftijd een groter risico. Al zijn er ook heel wat ouderen die wel kinderen hebben maar hen weinig zien doordat ze ver weg wonen.

Stijgt de kans op eenzaamheid met de leeftijd?

Messelis: Niet echt. Eenzaamheid is van álle leeftijden. Wel komt eenzaamheid het vaakst voor bij de jongste en de oudste groep. Ouderen hebben vaak gezondheidsproblemen en zijn minder mobiel. Daardoor zijn ze in veel gevallen aan huis gekluisterd en hebben ze dus ook minder sociale contacten. De oorzaken van de grote eenzaamheid bij jongeren zijn heel uiteenlopend. Sommigen hebben last van depressieve gevoelens en hebben het gevoel dat er een onoverbrugbare afstand bestaat tussen henzelf en andere mensen. Dat hun leven zich voor een groot stuk online afspeelt, werkt dat wellicht nog in de hand. Zo schreef ik het verhaal neer van een vrouw van 25 jaar die vaak van huis uit werkt via de computer en haar sociaal leven ook vooral online doorbrengt. Tegenwoordig geldt dat voor veel jonge mensen, vrees ik.

Vrouwen voelen zich ook vaker eenzaam dan mannen.

Messelis: Dat klopt. Nochtans hebben vrouwen vaak intensere sociale contacten, die ze beter onderhouden dan mannen. Veel vrouwen vormen als het ware de lijm die hun familie of vriendenkring bijeenhoudt. Dat ze toch een grotere kans hebben om eenzaam te worden, komt doordat ze gemiddeld langer leven. Daardoor moeten zij op latere leeftijd vaker zonder partner verder. Vanaf de leeftijd van 65 jaar zijn er significant meer single vrouwen dan mannen en dat verschil wordt vanaf tachtig jaar nog veel groter.

‘Als je voelt dat je vaker alleen bent dan goed voor je is, sluit je dan niet op. Ga wandelen, spreek met vrienden af, doe iets.’

Speelt je financiële toestand een rol?

Messelis: Eenzaamheid is zeker ook een verhaal van arm en rijk. Hoe meer financiële problemen je hebt, hoe groter de kans dat je met emotionele en sociale eenzaamheid wordt geconfronteerd. Heb je het niet breed, dan is het moeilijker om een sociaal leven te onderhouden. Je kunt je dan bijvoorbeeld niet veroorloven om met je vrienden op café of uit eten te gaan en je vermijdt feestjes omdat je dan een cadeautje moet meenemen. Uit schaamte verzinnen mensen daar vaak een andere uitleg voor. ‘Ik blijf liever lekker thuis in de fauteuil zitten’, zeggen ze. Daarnaast is het ook moeilijker om een partner te vinden als je geldproblemen hebt. Vroeger waren er gratis datingsites, maar nu moet je daar bijna altijd voor betalen. Ook initiatieven zoals speeddating kosten geld. Ik ken een vrouw die via die weg heel graag iemand zou leren kennen, maar het zich simpelweg niet kan veroorloven.

Ook mensen met een migratieachtergrond zouden meer last hebben van eenzaamheid. Hoe komt dat?

Messelis: Dat ligt voor een stuk aan sociaal-economische factoren, maar ook aan de migratie op zich. Ze hebben hun familie en vrienden moeten achterlaten en vaak kunnen ze zich hier maar moeilijk integreren. Doordat ze de taal vaak nog niet goed spreken en met een andere cultuur en andere normen en waarden worden geconfronteerd, is het ook niet zo eenvoudig om nieuwe relaties op te bouwen. Hetzelfde zien we trouwens bij Belgen die na hun pensioen naar een warm land, zoals Spanje, emigreren. Ze willen er van hun oude dag genieten, maar sommigen voelen zich echt wel eenzaam. Veel hangt natuurlijk ook van je persoonlijkheid af. Heb je weinig zelfvertrouwen, een laag zelfbeeld of beperkte sociale vaardigheden, dan loop je een groter risico om sociaal geïsoleerd te raken en daardoor stijgt ook de kans op eenzaamheid.

Uit uw boek blijkt dat ook fysieke of psychische gezondheidsproblemen een risicofactor vormen.

Messelis: Dat is zeker zo. Zo ken ik een zeventiger die een zware depressie heeft. Daardoor heeft hij amper genoeg kracht en energie om sociale contacten te onderhouden. Hoewel hij al jaren is getrouwd, voelt hij zich toch heel eenzaam. Dat hoor je wel vaker. Ook in een relatie kun je eenzaam zijn. Het probleem is dat mensen daar meestal niet over praten. Het is ook niet evident om dat aan je partner te vertellen. Toch is het een goed idee om dat gevoel uit te spreken. Dat kan in sommige gevallen tot een relatiebreuk leiden, maar het kan ook een aanzet zijn om het probleem aan te pakken en bijvoorbeeld in relatietherapie te gaan.

Is dat wat u eenzame mensen aanraadt: erover praten?

Messelis: Heel veel mensen zijn eenzaam, maar doordat ze erover zwijgen, blijft het een taboe. Dat is net de reden waarom ik hun verhalen in mijn boek heb neergeschreven. Daarnaast is het belangrijk dat je erover waakt dat je eenzaamheid niet chronisch wordt. Anders dreig je in een negatieve spiraal terecht te komen en dan kan het heel lastig zijn om er weer uit te raken. Als je voelt dat je vaker alleen bent dan goed voor je is, sluit je dan niet op. Ga naar buiten. Ga wandelen, spreek met vrienden af, doe iets. Lukt het je niet om er in je eentje uit te raken, zoek dan professionele hulp. Er is echt wel een uitweg. Er zijn mensen die, geconfronteerd met hun eenzaamheid, in actie schieten of heel creatief worden.

Wanneer iemand toegeeft dat hij eenzaam is, wuift zijn omgeving dat vaak weg. ‘Je hebt toch veel vrienden?’ klinkt het dan.

Messelis: Dat is natuurlijk geen ideale reactie. Komt iemand voor zijn eenzaamheid uit, dan is het belangrijk dat je dat ernstig neemt. Vaak heeft zo iemand vooral behoefte aan een luisterend oor. Hij wil gehoord worden zonder dat daar meteen een oordeel op volgt.

Straks is het Kerstmis en de boutade wil dat je dan een eenzame aan de feestdis moet uitnodigen. Een goed idee?

Messelis: Mensen doen dat met de beste bedoelingen, maar toch is het niet altijd een goed idee om voor die ene avond iemand uit te nodigen die anders alleen thuis is. Zelf heb ik ook een kennis die elk jaar weer zulke uitnodigingen krijgt. Die slaat ze dan allemaal af met de een of andere smoes. Dat ze een verkoudheid heeft, bijvoorbeeld. De waarheid is dat ze op Kerstmis liever thuis onder een dekentje op de bank ligt. Natuurlijk is dat voor haar een lastige avond, maar ze weet dat ze zich niet minder eenzaam zal voelen als ze bij de familie van een vriend of kennis zou aanschuiven. Voor wie het er moeilijk mee heeft dat hij zelf geen gezin of dichte vrienden heeft, is het geen troost om op zo’n avond tussen mensen te zitten die wél hun partner en kinderen kunnen knuffelen. Dat kan het gevoel van eenzaamheid net nog versterken. Nodig je toch een eenzame uit en gaat die daar niet op in, dring dan niet aan. Daar is echt wel een reden voor.