Dochters en puberteit: ‘Sexy kleren moet je niet verbieden’

De puberteit is voor elk meisje een ingrijpende fase. Ook de ouders worden daarbij – om uiteenlopende redenen – al eens tot wanhoop gedreven. Welke fouten moeten zij vermijden? ‘Pubers hebben niet plots een slecht karakter’, zegt de Amerikaans-Duitse gynaecologe Sheila de Liz. ‘Het is gewoon een chemisch proces.’

Mensenlief, wat weten mijn patiënten toch weinig over het fantastische lichaam van de vrouw, dacht de Amerikaans-Duitse gynaecologe Sheila de Liz enkele jaren geleden. Dus ze schreef er een boek over: Schaamteloos. En wat weet J(e)an(ne) Modaal toch weinig over de menopauze! Dat werd Woman on Fire, een jaar later. We weten ook niks over de puberteit, zo blijkt, dus ligt nu Girl on Fire in de winkel. De Liz maakt het van dichtbij mee: haar dochter van 16, Frida, zit midden in de apenjaren.

Wordt u nu teruggekatapulteerd naar uw eigen puberteit?

Sheila De Liz: Ik herken veel van mezelf in Frida. Het dringt nu pas tot me door dat ik niet de enige was die toen doormaakte wat ik doormaakte, maar dat het iets heel normaals is. Als tiener denk je dat niemand zo afziet als jij, dat niemand ziet hoe je lijdt. Dat is hoe ik dacht, en dat is hoe mijn dochter denkt. Ik vond het een hele troost toen ik ontdekte dat je daar als ouder niets aan kunt doen. We hebben geen fouten gemaakt, we hebben onze kinderen niet verkeerd opgevoed of te veel verwend. Het is gewoon een chemisch proces dat zich afspeelt in de hersenen.

U schrijft dat we anders naar onze puberkinderen moeten kijken. Wat bedoelt u daarmee?

De Liz: Puberteit is geen vloek, en onze kinderen krijgen niet plotseling een slecht karakter. Je moet deze periode gebruiken om je kind opnieuw te leren kennen. We moeten afscheid nemen van het kindbeeld dat we hadden, en zien wat voor persoon we voor ons hebben – en dat niet alleen aanvaarden, maar dat in het beste geval ook vieren. Dat is een krachttoer die waanzinnig veel geduld vereist.

‘Als je dochter roept dat ze je haat, moet je beseffen dat ze je nodig heeft. Ook al zegt ze iets anders.’

Als je dochter begint te flippen en zegt dat jij stom bent, dat ze je haat, dan moet je beseffen dat je dochter je nodig heeft. Ook al zegt ze iets anders. Dat is zwaar om te ondergaan, maar je mag het niet persoonlijk opvatten.

Veel ouders hebben het er vooral moeilijk mee dat hun kinderen plots seksuele wezens worden.

De Liz: Dat ís ook moeilijk, en bij dochters is het voor vaders vaak nog moeilijker te accepteren dan voor moeders. Vaders hebben een diepgewortelde angst dat hun kind onmiddellijk seksueel actief zal worden zodra de puberteit begint. Als een twaalf- of dertienjarig meisje borsten begint te krijgen, raken die vaders in paniek en denken ze dat er meteen een vriendje aan de deur zal staan. Maar dat is onzin.

Hoe moeten ouders reageren als ze merken dat het lichaam van hun dochter verandert?

De Liz: Het beste kun je daar niets over zeggen, en al zeker geen commentaar in de trant van: ‘O, je krijgt borsten, dat moeten we vieren!’ Of: ‘Ik hoop dat je niet zulke grote borsten krijgt als ik!’ Veel mensen maken de fout om hun dochter aan zichzelf te spiegelen. Ik heb het ook gedaan.

Een belangrijke verandering is de eerste menstruatie. Welke fouten kun je als ouder maken?

De Liz: Je moet er niet te veel gedoe over maken. En zeg ook geen dingen als: ‘Maandstonden zijn afschuwelijk, je zult veel pijn hebben.’ Dan krijg je een selffulfilling prophecy. Je dochter denkt dat het voor haar ook zo zal zijn, en dan zal ze nog meer afzien.

U schrijft dat mensen hun dochter zeker niet meteen hoeven te laten onderzoeken als ze voor het eerst ongesteld wordt.

De Liz: Toen ik dat voor het eerst meemaakte in mijn praktijk, snapte ik dat niet. Waarom zat die moeder daar met dat meisje? De vrouw zei: ‘Mijn dochter is net voor het eerst ongesteld geworden.’ En dan, dacht ik. Dat meisje had natuurlijk totaal geen zin om met mij te praten, dus vroeg ik de moeder wat ik voor haar kon doen. Ze vertelde dat haar moeder haar ook had meegenomen naar de gynaecoloog bij haar eerste maandstonden. Er zijn talloze moeders die willen dat je kijkt of alles wel in orde is bij hun dochter. Maar wat zou er mis moeten zijn? Los daarvan vind ik het niet oké om dertienjarigen zonder duidelijke medische reden een gynaecologisch onderzoek te laten ondergaan.

Zit daar nog altijd het patriarchale denken achter: het vrouwenlichaam is de afwijking van de norm, een probleemgeval dat onderzocht moet worden?

De Liz: Precies. Het vrouwenlichaam moet geobserveerd en gecontroleerd worden. Niemand gaat met zijn zoon naar de uroloog als die zijn eerste natte droom heeft heeft om te checken of alles wel in orde is.

Wanneer maak je dan het best je eerste afspraak bij de gynaecoloog?

De Liz: Wanneer een meisje seksueel actief wordt en anticonceptie nodig heeft. En anders uiterlijk op je 21e, als volwassen vrouw, om je te laten checken. Ook als je op je 16e nog niet ongesteld bent geworden, laat je je beter onderzoeken. Maar zelfs als je maandstonden onregelmatig zijn, is dat nog geen reden om je zorgen te maken. De maandstonden van een jong meisje hebben vier jaar nodig om regelmatig te worden.

Hoe neem je de angst van een jong meisje voor een eerste bezoek aan de gynaecoloog weg?

De Liz: Er doen daarover zo veel angstaanjagende verhalen de ronde. Meisjes denken dat ze naakt op de onderzoekstafel moeten gaan liggen, dat ze ontmaagd zullen worden omdat er iets in hen zal worden gestoken, of dat de dokter kan zien of ze al seks hebben gehad. Maar het eerste bezoek is meestal gewoon een gesprek, om elkaar te leren kennen. Alleen als er een probleem is, als iets niet normaal lijkt of als het meisje pijn heeft, volgt een onderzoek. We doen alleen een onderzoek als het meisje daarom vraagt. Anders laten we haar met rust en geven we uitleg over voorbehoedsmiddelen, menstruatie of andere onderwerpen die ze belangrijk vindt.

Er is tegenwoordig veel kritiek op de anticonceptiepil. Waarom adviseert u jonge meisjes nog altijd om de pil te nemen?

De Liz: De pil is inderdaad omstreden, maar wat is het alternatief? Moet ik jonge meisjes een voorbehoedsmiddel geven waarbij ze elke dag hun temperatuur moeten meten? Condooms zijn belangrijk, maar voor anticonceptie is een condoom alleen te onveilig. En ik wil geen spiraaltje inbrengen bij een jong meisje: ik steek niets in de baarmoeder van een vijftienjarig kind. Natuurlijk is de pil niet de ultieme oplossing. Er zijn veel nevenwerkingen, zoals stemmingswisselingen en huidproblemen. En de pil kan ernstige gevolgen hebben, zoals een longembolie, die dodelijk kan zijn. Ik ben niet blij dat mijn dochter de pil neemt, maar wat kan ik doen? En natuurlijk kun je de pil beter alleen nemen als je geslachtsgemeenschap hebt of om medische redenen, zoals erge acne of hevige menstruatiepijn.

Welk beeld hebben jonge meisjes tegenwoordig van seksualiteit?

De Liz: Meisjes die al porno hebben gezien, hebben vaak het idee geïnternaliseerd dat een vrouw heel seksueel en heel avontuurlijk ingesteld moet zijn. Ze stellen er zich zelfs geen vragen bij dat van hen orale of anale seks verwacht wordt. Dat baart me zorgen, dat gaat de verkeerde kant op. Ik ben voor female empowerment, niet voor onderdanigheid of onderwerping. Bovendien zijn veel jonge meisjes ervan overtuigd dat hun binnenste schaamlippen niet zichtbaar mogen zijn, en dat haartjes uit den boze zijn.

Wat kun je als ouder doen om de druk weg te nemen?

De Liz: We moeten erop blijven hameren dat wat in porno gebeurt niet echt is en niet de norm is. Ik zeg tegen mijn dochter dat ze, als ze eens naar porno kijkt, op het gezicht van de vrouw moet letten en zich moet afvragen of die vrouw geniet. In 90 procent van de gevallen zie je dat de vrouw gespannen is of pijn heeft.

‘Blijf erop hameren dat wat in porno gebeurt niet echt is en niet de norm is.’

Als je met je kind naar een serie of een film zit te kijken waarin situaties worden getoond die met relaties of seks te maken hebben, kun je even pauzeren om het daarover te hebben. Als een vrouw bijvoorbeeld wordt lastiggevallen, kun je vragen: ‘Hoe zou jij in die situatie reageren?’ Of in het geval van een seksscène: ‘Denk je dat dit realistisch is?’ Als er geen reactie komt, kijk je gewoon verder.

Beseffen de meeste meisjes dat seksscènes in films, waarbij vrouwen na één minuut penetratie een orgasme krijgen, totaal onrealistisch zijn?

De Liz: Nee, het zit nog altijd in de hoofden. Ze vragen zich af of het aan hen ligt dat ze niet klaarkomen tijdens de penetratie. Je mag blijven herhalen dat het niet aan hen ligt, het haalt niets uit. Als je hen zegt dat slechts 30 procent van alle vrouwen een orgasme bereikt tijdens seks met penetratie, en dat het zelfs bij hen niet elke keer lukt, horen ze alleen maar: waarom kan die 30 procent het wel en ik niet? Maar dat heeft niets te maken met een tekortkoming van de vrouw, en het is evenmin een tekortkoming van de man. Het ligt niet aan zijn penis. De vagina is gewoon niet de goeie plek om gestimuleerd te worden.

Zijn de scholen wel mee met de tijd?

De Liz: Veel te weinig. Dat heeft natuurlijk te maken met de strikte leerplannen waaraan leerkrachten zich moeten houden. Er zou een afzonderlijke opleiding moeten bestaan voor leraren die seksuele voorlichting geven. Omdat ze zo overbelast zijn, hebben ze het alleen nog maar over voortplanting, zwangerschap, voorbehoedsmiddelen. Maar alles eromheen – hoe fijn seks kan aanvoelen, hoe seks niet zou mogen aanvoelen, onderwerpen als genot, masturbatie en seksuele autonomie – komt niet aan bod.

Wanneer en hoe moet seksuele voorlichting voor meisjes thuis beginnen?

De Liz: Dat begint al met de keuze van de woorden. Laten we onze dochters alsjeblieft de woorden ‘vagina’ en ‘vulva’ leren in plaats van ‘onderlijf’ of ‘daar beneden’. Wat ze kunnen zien, is de vulva, binnenin is de vagina. En ze moeten naar hun vulva kijken en eraan voelen.

‘Laten we onze dochters alsjeblieft de woorden “vagina” en “vulva” leren in plaats van “daar beneden”.’

Masturbatie zou iets natuurlijks moeten zijn, het vormt de basis voor een bevredigende seksualiteit. Meisjes moeten op tijd leren wat ze fijn vinden, ook al verandert seksualiteit natuurlijk voortdurend in de loop van ons leven.

Hoe leren we onze dochters om een positieve relatie met hun eigen lichaam te hebben?

De Liz: In de eerste plaats moet je zelf een goed rolmodel zijn. Deze zomer was mijn dochter boos op mij omdat ik nooit meedeed als we met het gezin fastfood bestelden. Ze zei dat ik met mijn figuur bezig was – wat ook klopte. Maar natuurlijk is het verkeerd als ik in het bijzijn van mijn dochter over mijn lijn zit te zeuren. Body positivy moet bij onszelf beginnen. En de puberteit van onze dochters is een kans om onszelf een spiegel voor te houden. Hoe praat ik over mezelf? Hoe ervaar ik mijn eigen vrouwelijkheid? Wat vind ik van vrouwelijke seksualiteit? Hoe denk ik over menstruatie? Hoe voel ik me bij mijn gewicht en mijn uiterlijk in het algemeen? We kunnen erdoor groeien, dingen achter ons laten die niet goed voor ons zijn.

Welke fouten hebt u als moeder gemaakt in de omgang met de puberteit van uw dochter?

De Liz: Ik heb mijn dochter verboden om sexy gekleed, met blote buik, in een kort topje en broekje naar de stad te gaan. Omdat mannen zeker naar haar zouden kijken. Dat was het eerste beeld dat ik voor me zag, omdat ze op haar dertiende al groter was dan ik en al borsten had, en ik wilde niet dat ze ongewenste aandacht zou krijgen.

Waarom is het verkeerd om je dochter daartegen te willen beschermen?

De Liz: Omdat we zo de vrouwen weer de schuld geven van het wangedrag van de mannen. De seksuele avances komen sowieso, dat hoor ik ook van de vriendinnen van mijn dochter. Ze kunnen bijna allemaal zulke verhalen vertellen. Een meisje werd betast door een volwassen man tijdens het zwemmen in een recreatiedomein, een ander meisje zat op de bus toen de man naast haar plotseling zijn hand op haar dij legde – en die meiden verstijven, ze zijn geschokt, ze weten niet hoe ze daarmee moeten omgaan. Maar hun kledij heeft er niets mee te maken. Het gebeurt toch, of ze nu een kort rokje dragen of een losse jeans en sneakers. We moeten de meisjes niet wijsmaken dat zij daar schuld aan hebben. Ze zijn vrij en ze mogen dragen wat ze willen. Wat we hen wél moeten leren, is hoe ze zich kunnen verzetten. Hoe ze luid moeten reageren. We moeten hen sterk maken in plaats van hen te belasten met gedeelde verantwoordelijkheid.

Het discours over seksuele geaardheid is flink ingewikkelder geworden. Wat vindt u daarvan?

De Liz: Het is goed dat jongeren er meer informatie over vinden, maar er is ook een keerzijde. Alle meisjes die ik ken, zeggen rond hun veertiende dat ze misschien wel lesbisch of biseksueel zijn. Of misschien panseksueel, aseksueel of queer? Dat is allemaal best mogelijk, maar ik denk niet dat er nu opeens veel meer lesbiennes of biseksuelen rondlopen dan twintig jaar geleden. Wel dat jongeren tegenwoordig veel meer mogelijkheden te zien krijgen. En die overvloed aan mogelijkheden brengt hen in de war, vooral in een periode waarin ze ergens bij willen horen. Soms voelen ze sociale druk om zich op de een of andere manier ook lgbtq+ te voelen omdat al het andere saai lijkt, oninteressant. Daarom vraag ik me af of het nodig is om daar zo veel nadruk op te leggen.

Is het vandaag moeilijker om puber te zijn? Ouders zijn misschien begripvoller geworden, maar tieners krijgen ook veel meer te verduren.

De Liz: Een groot probleem zijn sociale media en met name Instagram, want daar krijgen vrouwen en meisjes een verkeerd beeld van wat een lichaam is. Elk kind heeft een smartphone, en daardoor hebben ze toegang tot gegevens, tot beelden, tot indrukken die zich helemaal in hun onschuldige kleine brein gaan nestelen. Geen wonder dat onze kinderen zich zorgen maken over de toestand in de wereld. Ze zien ongefilterd wat er aan de hand is. En het is aan ons om ze op te vangen.

Sheila de Liz, Girl on Fire: Alles über die ‘fabelhafte’ Pubertät, Rowolt, 288 blz., 16 euro.

(c) Heike Kleen, Der Spiegel