De twijfels van filosoof Lode Lauwaert: ‘Psychoanalytici spuien vaak intellectuele mist’

‘Tijdens mijn studie psychologie raakte ik geïnteresseerd in het werk van Sigmund Freud’, zegt Lode Lauwaert. ‘Ik verdiepte me in zijn psychoanalytische theorie: ik heb er twee thesissen en een half doctoraat over geschreven. Op mijn twintigste ging ik eens naar een film uit de jaren zestig. Achteraf probeerde ik die dan psychoanalytisch te interpreteren. Nu vind ik dat eigenaardig, maar uitzonderlijk is dat niet. Wie zich bezighoudt met psychoanalyse, heeft vaak een totaalvisie: een kader om over mens, natuur en cultuur na te denken. Dat was al zo bij Freud, maar je ziet het ook bij Slavoj Zizek. Of bij Paul Verhaeghe bij ons.’

Wanneer bent u beginnen te twijfelen aan de psychoanalyse?

Lode Lauwaert: Rond mijn dertigste discussieerde ik vaak met mensen die de psychoanalyse in twijfel trokken. Stilaan begon mijn interesse weg te ebben. Niet het minst omdat in psychoanalytische kringen argwaan bestaat tegenover wetenschap: dat vond ik ronduit waanzinnig. Als mensen een stelling verdedigen, moet die helder zijn. Helaas is helderheid voor veel psychoanalytische denkers geen waarde. Vaak wordt intellectuele mist gespuid. Bovendien schieten de argumenten van de psychoanalytici niet zelden tekort. Waarop baseer je je als je stelt dat wensen een seksueel karakter hebben of dat alles teruggaat op een oedipaal verleden? Ze zeggen dan: ‘Lees de gevalstudies van Freud.’ Freud was een begenadigd schrijver, dat klopt. Maar zijn gevalstudies gaan over mannen en vrouwen van middelbare leeftijd, met een witte huidskleur, die in Wenen leven rond 1900. Terwijl dat maar een klein segment van de wereldbevolking is in een specifiek tijdsgewricht. Er is dus vaak veel te weinig of zelfs geen empirische ondersteuning voor Freuds wilde stellingen.

Er is veel te weinig of zelfs geen empirische ondersteuning voor Freuds wilde stellingen.

Valt u vandaag de psychoanalyse helemaal af?

Lauwaert: Ik lees geen teksten meer met die strekking. Iedereen is natuurlijk vrij dat wel te doen. Ik wil niemand bekeren. Los daarvan: ik heb mijn twijfels over tal van freudiaanse ‘diepe’ inzichten, maar daarom is de praktijk nog niet fout. Als je gelooft in vrije associatie, kan dat werken. Al wil ik er wel aan toevoegen: als een praktijk werkt én voortvloeit uit een theorie kun je daaruit niet afleiden dat de theorie klopt. Die praktijk kan werken door andere oorzaken.

Twijfelt u vaak?

Lauwaert: Niet zo veel over praktische zaken zoals wat we vanavond gaan eten. Overtuigingen trek ik sneller in twijfel, zeker als ze met stelligheid worden verdedigd en ingeburgerd zijn. Je zult nu zeggen: ‘Je twijfelt graag omdat je filosoof bent.’ Maar het is misschien omgekeerd: ik ben filosofie gaan studeren omdat ik graag twijfelde.