Bij de start van de zomervakantie staat Hafsa El-Bazioui stil bij de onschatbare waarde van vrijwilligerswerk en ongedwongen engagement in de samenleving. Deze bijdrage maakt deel uit van de zomerreeks De Doordenkers van Knack.be: Loon naar Werken.

Op 1 juli trapte ik als Gentse jeugdschepen samen met kinderen en ouders de zomervakantie af. Als moeder van twee kinderen weet ik hoe belangrijk het is om tijdens de vakantieperiode een netwerk van familie, vrienden en vrijwilligers te hebben.

Kampen, speelpleinwerkingen en ander jeugdaanbod zijn een belangrijk deel van de vakantiepuzzel en dragen bij tot een geslaagde zomer-ervaring. Heel wat kinderen en jongeren beleven prachtige momenten dankzij de inzet van bijna 100.000 jeugdwerkers en vrijwilligers. Door zoveel vrijwillig engagement blijft dit ook relatief betaalbaar.

Kinderen blijven ook tijdens hun vakantie groeien dankzij deze helden van het jeugdwerk. En ook de animatoren en vrijwilligers zelf houden er vriendschappen, organisatiecompetenties en zelfs een gewaardeerde vermelding op hun curriculum vitae aan over.

We horen heel wat specialisten en politici de loftrompet blazen want dankzij de vrijwilligers claimen we het sterkste jeugdwerk van Europa.

Niet alleen jongeren schenken hun vrije tijd aan de samenleving. Vele vrijwilligers maken onze wijken en steden leefbaar: ze houden onze buurtcentra open, schenken bakjes troost in de cafetaria van de sportclub, onderhouden onze natuurgebieden, houden mee onze wijken netjes, en zoveel meer.

Wie deelneemt aan (buurt)participatie trajecten doet dat ook, … geheel vrijwillig. Maar telt de stem van Roger die in ploegen werkt of Alice die geen babysit kan betalen evenveel mee? Kan iedereen wel deelnemen aan deze participatietrajecten en wie zien en horen we niet?

(Lees verder hieronder.)

Ongedwongen vrijwillig

Hoewel we in Vlaanderen een stevig en goed vertakt verenigingsleven hebben dat bloeit en groeit met de inzet van talrijke vrijwilligers worstelen verenigingen ook met het vinden van nieuwe vrijwilligers.

Er zijn drempels waardoor vrijwilligers afhaken of gewoonweg nooit gevonden worden. De diversiteit in onze samenleving weerspiegelt zich nog niet in alle organisaties van de samenleving, ook niet in het veeleer ‘klassiek middenveld’.  De superdiverse samenleving wordt er vanuit een evidentie als doelgroep gezien, maar nog te weinig als deelnemer of co-organisator. Hoe dichter we bij de kern van een vereniging komen, denk maar aan bestuurs- en beslissingsorganen,  hoe zeldzamer diezelfde ‘evidente’ superdiverse samenleving én dus (sociaal-economische en etnisch-culturele) representatie wordt.

Vrij, willig en divers

Hoewel vrijwilligerswerk an sich emancipatorisch is, is niet elke vorm van vrijwilligersengagement even toegankelijk. Het is wat contra-intuititief, en toch: is het vasthouden aan de klassieke vorm van vrijwilligerswerk (tijdsintensief maar zo goed als onbetaald) niet een van de redenen waarom de diversifiëring bij vrijwilligers nog géén realiteit is?

Goed om stil te staan bij onze traditionele kijk op een engagement. Want die is sterk gebouwd op de leefomstandigheden van een middenklassegezin, waar er ook tijd en middelen zijn om zich vrijwillig te engageren.

De kost van onbetaald engagement

Deelnemen aan de samenleving in al haar facetten vergt ruimte, mentaal maar ook financieel. Dat is zo voor ouders die hun vakantiepuzzel moeten leggen en afhankelijk zijn van dat zo laagdrempelig mogelijk aanbod, maar evengoed om vrijwillig te kunnen participeren in datzelfde aanbod. Hoe vanzelfsprekend we superdiversiteit ook vinden, de praktijk toont aan dat deelnemen niet voor iedereen ‘evident’ is. Hoewel we allemaal vierentwintig uren in één dag hebben, ‘kost’ één uur onbetaald engagement méér voor de een dan voor de ander. Dat is frappant, dat de ongelijke toegang om deel te nemen zich ook in onze niet-werktijd laat zien.

Voor de zestienjarige Sara die het thuis financieel niet zo breed heeft, is de keuze tussen een betaalde vakantiejob in de Gentse haven of een (veel lager betaald) engagement als animator op een speelpleinwerking mogelijk snel gemaakt. En die keuze zegt weinig over haar interesses of engagement. Net zoals het weinig zegt over Ali die nieuwkomer is in onze stad en tijdens de zomervakantie voor zijn kleine zusje thuis zorgt. Zorgen voor elkaar gebeurt evengoed buiten de gekende organisatiestructuren en dus buiten het traditioneel middenveld. En toch, als Sara of Ali later solliciteren voor een betaalde job, dan maakt Bert vast meer kans met zijn (onbetaalde) vrijwilligerswerk en/of stage die als relevante ervaring worden aanzien.

Onbetaald vrijwilligerswerk als drempel voor participatie? 

Niemand doet iets zonder motivatie. Deze motivatie is in het vrijwilligerswerk de drijfveer van elkeen die er fungeert. Het idee dat je bijdraagt aan een betere wereld, dat je het verschil maakt voor jongeren of voor je buren, dat je zelf sociale contacten uitbouwt of dat je er een vergoeding voor krijgt. Deze intrinsieke of extrinsieke motivaties staan niet haaks op elkaar. Alleen heeft niet iedereen dezelfde keuze.

Neem je een actieve rol op in de buurt, stel je je ervaringen en kennis ter beschikking voor thema’s zoals klimaat of racisme, neem je deel aan een participatietraject of cocreëer je met professionals door een nieuwe werking uit de grond te stampen? Je doet dit omdat je oprecht gelooft in de meerwaarde ervan. Alleen wordt die meerwaarde soms met verschillende gewichten erkend: de vrijwilliger krijgt de voldoening, de consultant mag een factuur indienen.

De vrijwilliger is tevreden met het nieuw initiatief, de begeleidende consultant neemt de praktijkervaring en kennis van onder andere de vrijwilligers mee naar een nieuwe professionele opdracht. En Roger, Alice, Sara en Ali komen gewoonweg niet toe aan dat participeren.

Vrijwilligers-op-maat dan maar

Laat ons geen lans breken voor uitsluitend betaald vrijwilligerswerk maar ons blikveld verruimen door onzichtbare drempels aan te duiden, deze weg te nemen, en te bouwen aan een samenleving waaraan iederen kan deelnemen. Het concept onbetaald vrijwilligerswerk gaat over wederkerigheid. Pas als iemand zich erkend voelt, wordt die deel van het geheel. Een geheel is pas rond als iedereen daar ook in past.

Daarom kroop ik in mijn pen bij de start van een nieuwe zomervakantie om mijn waardering te uiten aan iedereen die zich inzet voor een samenleving die draait. Met een klein of (middel)groot engagement. Jong én oud. Kosteloos of niet.

Dat moeten we als samenleving vaker doen, waarderen wat goed loopt en (ontbrekende) puzzelstukken samenbrengen zodat het beter kan.

Hafsa El-Bazioui is schepen van Jeugd, Personeel, Facilitair Management en Internationale Solidariteit in Gent.