Crisis in Brussel-Zuid: ‘De matrak is hun enige contact met de overheid’

Net voor de massale politieactie trok Knack ‘s nachts naar het Brusselse Zuidstation. ‘Het geweld is de laatste jaren niet toegenomen. De slachtoffers, die zijn veranderd.’

Vrijdagnacht, 1.20 uur. De laatste trein is vertrokken. Aan de Zuidgang aan de Fonsnylaan zitten Evariste* en Lucia* op de grond. Ze trekken een groezelig bruin deken over zich heen om crack te roken. ‘Vannacht was er geen plaats in de noodopvang. In de zomer zijn er minder plaatsen’, zegt Evariste (30). Waarna hij meteen ter zake komt. ‘Het verkooppunt aan deze kant van het station is 24/7 open, de dealer aan de andere kant stopt om 3.00 uur. Voor 20 euro heb ik een dosis crack. (zwijgt even) Als kind ben ik met mijn moeder vanuit Congo naar België gekomen. Er is van alles mis gegaan. Tien jaar drugsgebruik heeft me hier gebracht.’

Hij vertelt alles met een monkellachje, duidelijk high. Zijn oogprothese, een gevolg van een gevecht met een buitenwipper, is het enige wat zijn harde leven verraadt. Voor de rest loopt hij er netjes bij. ‘Mijn grootste probleem is niet de crack, het is mijn ego. Ik maak mezelf wijs dat ik met het gebruik kan omgaan. Dat is niet zo, maar de wachttijd van de afkickkliniek is minstens drie weken.’

Ons gesprek wordt onderbroken door een bewaker van Securail die de toegang tot het station sluit. ‘Ze zijn vroeger dan anders, normaal sluiten ze pas om 2.20 uur’, zegt Lucia. Ze houdt zich afzijdig, maar dit is duidelijk haar vaste plek.

Evariste wil terug naar Congo, maar hij beseft dat hij eerst moet afkicken. Hij is een clevere kerel. Hoe het klimaatakkoord van Parijs Afrikaanse landen tegenhoudt om zich te ontwikkelen, dát houdt hem bezig. Een Nederlander met een trolley wil het station door. Evariste legt hem vriendelijk uit hoe hij om moet lopen.

Getrokken mes

Als hij vijf jaar jonger was geweest, had Evariste overdag terechtgekund bij vzw Macadam. De hulporganisatie werd in 2021 opgericht, en hielp vorig jaar 362 jongeren tussen de 13 en 26 jaar. Ze leven op straat, of in een precaire situatie bij vrienden of in een kraakpand. Een deel van hen gebruikt drugs. Het geweld is overal.

‘Vaak komen ze uit de Maghreb als niet-begeleide minderjarige’, vertelde Macadam-psycholoog Martin Hamoir ons eerder op de dag. ‘Ze leefden soms al op straat in Marokko, of werden vanwege hun geaardheid verstoten. Zonder verblijfspapieren, familie en een netwerk is het moeilijk om dan niet op straat te belanden. Vaak zijn die jonge “daders” eigenlijk slachtoffer van mensenhandel, en stelen ze onder dwang. Dat fenomeen is veel groter dan men denkt.’ Volgens Evariste is veel van het geweld gelinkt aan drugsgebruik.

Onder fel neonlicht bij het uitgestorven busstation zitten straatbewoners te drinken. Een vrouw fietst snel door de tunnel heen. Naast een nadarhek met het opschrift ‘verboden te urineren’ staat een kampeertentje. De pisgeur is niet te harden. In de De Merodestraat wordt gevochten. Twee agenten zijn ter plaatse en proberen de boel te bedaren. Er zou een mes getrokken zijn, iemand dept een wonde aan zijn arm met een laken dat hij tussen het sluikstort vindt. De agenten roepen versterking op.

Geweldscyclus

Martin Hamoir weet hoe dit harde nachtleven inwerkt op de jongeren. ‘Nachtenlang worden ze zonder slaap meegezogen in een draaikolk van drugs en geweld’, zegt hij. ‘Ze raken los van elke realiteit en van zichzelf. Bij Macadam wordt die cyclus even doorbroken. Hier krijgen ze wat eten, een douche en bovenal rust. Ze kunnen zichzelf terugvinden. In groepsgesprekken kunnen we conflicten uitpraten die anders met het mes worden beslecht. Het geweld aan het Zuidstation is de laatste jaren niet toegenomen, het was er altijd al. Wat is veranderd zijn de slachtoffers.’

Een Britse backpacker staat beduusd te bellen. Zijn portefeuille is net gestolen. ‘Mijn bankkaarten kan ik snel laten blokkeren, maar mijn paspoort is meer gedoe.’ Het is die onveiligheid voor toeristen en omwonenden die de aandacht zo op Brussel-Zuid heeft gevestigd. Premier Alexander De Croo (Open VLD) erkent dat de buurt ‘al jarenlang gebukt gaat onder overlast, diefstallen en drugsgebruik’, maar het is, aldus de premier, ‘het onveiligheidsgevoel bij reizigers en directe omwonenden’ waardoor nu aan de alarmbel wordt getrokken. Hamoir: ‘Vroeger was het geweld meer onderling: hier sterven al jaren jonge gasten zonder papieren door messteken, maar niemand praat daarover. Die jongeren worden ontmenselijkt. Nu ook andere mensen slachtoffer worden, is er plots wél aandacht.’

Show voor tv

De versterking arriveert. De agenten stellen zich correct op, het stof gaat liggen. Het is de enige politie die we die nacht zien.

‘Elke dag horen we klachten over politiegeweld’, zegt Hamoir. ‘Deze jongeren worden gestigmatiseerd. Ze worden systematisch onterecht beschuldigd en geslagen. Hun enige contact met de overheid is de matrak van de politie die hen slaat. Zo’n aanvaring kan een omslag veroorzaken: een jongere die lang het geweld afzweert, kan dan plots gewelddadig worden.’

Het is ondertussen 3.00 uur. Iemand grist iets weg achter een slapende straatbewoner. Zijn eigen bezit, of is het diefstal? Een Flixbus spuwt een lading toeristen uit. We zien Evariste geld vragen aan de slaperige reizigers. Hij scharrelt 20 euro bij elkaar voor een volgend brokje crack.

Het gebrek aan politie tijdens de nacht contrasteert fel met zaterdagochtend. Bijna 200 politiemensen houden een grote schoonmaakactie. Een zestigtal mensen wordt opgepakt, meestal sans-papiers. Hamoir: ‘Deze actie is vooral repressief. Dat maakt me triest. Het draagt bij aan de criminalisering van mensen die vaak zelf al in gevaar zijn voordat ze een bedreiging vormen. De overheid duwt het probleem weg, ze lost het niet op. De nood aan gespecialiseerde opvang voor jongeren met mentale problemen en verslavingen is enorm.’

Op zaterdagmiddag lopen we in het station Lucia, gepakt en gezakt, tegen het lijf. Zij is niet te spreken over het machtsvertoon. ‘Mijn rustige slaapplek ben ik kwijt’, zegt ze. ‘De gewone straatbewoner wordt gestraft en opgejaagd. Die hele operatie was een show voor de televisie. Vanavond ga ik terug op mijn plek slapen.’