Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen: ‘Overbevolking in gevangenissen brengt naleving fundamentele rechten in gevaar’

De overbevolking in de Belgische gevangenissen wordt steeds zorgwekkender, schrijft de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG) in zijn jaarverslag voor 2021. De overbevolking brengt de ‘naleving van de fundamentele rechten in gevaar’, stelt Marc Nève, voorzitter van de Toezichtsraad. Net als in 2020, drukte de coronapandemie ook in 2021 zijn stempel op het leven in de Belgische gevangenissen.

‘Op enkele uitzonderingen na (met name Antwerpen, Mechelen, Oudenaarde, Dendermonde, Ieper, Dinant, Marche-en-Famenne, Namen) sluit elke instelling 2021 af met een bezettingsgraad die hoger, en in heel wat gevallen zelfs veel hoger, is dan in het begin van het jaar’, meldt de CTRG. 

De Toezichtsraad herneemt voor het derde jaar op rij zijn aanbeveling voor de minister van Justitie om ‘de toename van de gevangenisbevolking te stoppen en om menselijke en waardige detentieomstandigheden te garanderen aan personen die van hun vrijheid beroofd zijn, zonder de bestaande gevangeniscapaciteit uit te breiden’, klinkt het in het jaarverslag.

De CTRG adviseert de minister een meer doorgedreven toepassing van alternatieve straffen te stimuleren. Met het oog op de waardigheid en de grondrechten van gedetineerden, beveelt de CTRG de minister aan de materiële levensomstandigheden in de penitentiaire inrichtingen te verbeteren. Herstellingen moeten worden uitgevoerd en er moet structureel worden geïnvesteerd in de infrastructuur.

Verschillende Commissies van Toezicht, die als opdracht hebben onafhankelijk toezicht te houden op een penitentiaire inrichting, de behandeling van de gedetineerden en het respect voor hun rechten, maakten in hun jaarverslagen melding van verouderde, ongezonde en vervallen infrastructuur van cellen, gemeenschappelijke binnenruimtes en sanitaire voorzieningen. Ook de buitenruimtes kennen de nodige problemen, zoals de aanwezigheid van afval en ratten en de afwezigheid van beschutting en groen. De infrastructurele problemen ‘hebben niet enkel betrekking op het welzijn van de gedetineerden, maar nog meer op hun menselijke waardigheid’, concludeert de Toezichtsraad.

2021 werd net als het voorgaande jaar bepaald door het coronavirus. Naast coronamaatregelen zoals de mondmaskerplicht, beperkingen op de activiteiten en quarantaines, trad in 2020 al de zogenaamde Coronawet in werking. Daardoor kwamen 205 gedetineerden in 2021 vervroegd vrij. Nog eens 263 gedetineerden konden een bepaalde tijd buiten de gevangenis doorbrengen.

In 2021 werden nog steeds zo veel mogelijk bezoeken via een videoconferentie georganiseerd. Hoe en wanneer die videoconferenties plaatsvonden, verschilde van gevangenis tot gevangenis. Bezoeken zonder fysiek contact werden sinds eind 2020 echter geleidelijk hervat. De penitentiaire administratie bestrafte fysiek contact bij bezoeken (uitgezonderd van fysiek contact met kinderen) met gemotiveerde fouilleringen en preventieve quarantaines van veertien dagen. De CTRG zag vooral in die laatste maatregel eerder ‘een verdoken tuchtsanctie’ dan een gezondheidsmaatregel in het belang van de gedetineerde. In juni 2021 werd het verbod op fysiek contact opgeheven. 

‘Inactiviteit, de vrees voor besmetting, de dreiging van fouillering, quarantaine of overplaatsing naar een andere cel na fysiek contact met de partner of kinderen, het isolement, het gebrek aan hygiëne, het plaatsgebrek en tal van andere factoren bleven in 2021 onbehagen, frustratie en psychisch leed veroorzaken, ondanks de versoepelingen in de zomer en een deel van de herfst’, concludeert de Toezichtsraad. De CTRG adviseert het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen (DG EPI) om een beleid voor de beheersing van een gezondheidscrisis te ontwikkelen op basis van de evaluaties en analyses die uitgevoerd werden na de COVID-19-crisis. 

Het jaarverslag bericht ook over het beklagrecht. Vanaf 1 oktober 2020 kunnen gedetineerden een formele klacht indienen tegen een beslissing genomen door de gevangenisdirecteur. In 2021 werden al 1.794 klachten geregistreerd. 72 procent van de 1.616 klachten uit 2021 die in hetzelfde jaar behandeld werden, is niet-ontvankelijk of ongegrond verklaard.

De CTRG oefent sinds zijn oprichting in 2019 onafhankelijk toezicht uit over de Belgische gevangenissen en de bejegening van gedetineerden.