Brussel redt zijn oude liften: ‘Na tien minuten krijgt iedereen claustrofobie in een gesloten kooi’

Decennialang verdwenen ze stilletjes uit beeld: de karaktervolle liften met houten kooien, smeedijzeren deuren en heerlijke geluiden. Maar in Brussel en in de rest van het land krijgt dat erfgoed een tweede leven. Dankzij een koppige beweging van vaklui, ambtenaren en erfgoedliefhebbers. Maar ook met dank aan de traagheid van de Belgen.

Oude dames worden ze weleens genoemd. Iedereen die zo’n oude lift in huis heeft of had – zoals deze jongen – weet hoe ongelooflijk verslavend ze zijn. De prachtige harmonicadeuren, de houten kooi, het geluid ook.

Maar ze waren lang bijzonder bedreigd. ‘It’s the economy, stupid’, zoals altijd. Liftmaatschappijen zagen in de vervanging van oude liften een winstmodel. Ze verspreidden het idee dat die onveilig waren. Dat klopte van geen kanten – er gebeuren bijna nooit ongevallen met oude liften – maar veel politici trapten erin. ‘Wat moeten we doen?’ vroegen ze aan de liftmaatschappijen. ‘Hier,’ antwoordden die, ‘een checklist van zeventig punten waaraan elke lift moet voldoen.’

Het gevolg was dat de voorbije decennia ontzettend veel prachtige liften sneuvelden op het altaar van de winst. Gelukkig bestaan er in elke oorlog ook verzetsstrijders. De Brusselse liftenconstructeur Paul Mariën is zo iemand: al jaren is hij het boegbeeld van de beweging die ijvert voor het behoud van die majestueuze liften.

En die inspanning lijkt nu vruchten af te werpen. Het gebeurt niet vaak, maar soms wint David van Goliath. ‘Natuurlijk is veiligheid ontzettend belangrijk’, zegt Mariën. ‘Wie vroeger zijn hand door een oude harmonicadeur stak, had het vlaggen. Maar we leven in 2025. Het zou toch te gek zijn als we vandaag geen goede oplossingen zouden hebben om ook zo’n oude lift perfect veilig te maken. Je kunt om te beginnen al een lichtgordijn installeren: steek je nu je arm door de deuropening, dan stopt de lift meteen.’

Het heeft lang geduurd, maar onze politici beginnen dat nu eindelijk te begrijpen. Zeker in Brussel. Mariën verwijst vooral naar urban.brussels, het gewestelijk bestuur dat bevoegd is voor stedenbouw en erfgoed. ‘Ze hebben bergen werk verzet’, zegt hij.

‘We zijn inderdaad al meer dan twintig jaar bezig met het liftendossier’, bevestigt Muriel Muret van urban.brussels. ‘We hebben intensief overlegd met de federale administratie Werk en Economie: om een speciaal statuut te creëren voor historische liften en om enige flexibiliteit te vragen bij de toepassing van moderniseringsmaatregelen. Zo kunnen de liften hun erfgoedwaarde behouden. Daarnaast spraken we ook met liftbouwers om hen te overtuigen die liften zo veel mogelijk te behouden. Sommigen stonden open voor onze argumenten, anderen totaal niet. Ze wilden er geen tijd aan verspillen.’

Duitsers

In 2020 gaf toenmalig Brussels staatssecretaris voor Erfgoed Pascal Smet (Vooruit), die zelf zo’n oude lift heeft, urban.brussels en Homegrade de middelen om een inventaris op te stellen van liften met erfgoedwaarde. ‘Dat is ontzettend belangrijk geweest’, zegt Muret. Sindsdien vormen ze een team. ‘We hebben de afgelopen jaren ontzettend veel liften bezocht en gefotografeerd. Uiteindelijk hebben 420 liften in Brussel een historisch attest gekregen.

‘Daarnaast zijn er nog twintig liften die beschermd zijn. Jammer genoeg is in Vlaanderen nog niet zo’n grondige inventarisatie gebeurd: daar tellen we nu 147 liften. Maar er zijn er wellicht meer in Gent, Antwerpen en aan de kust.’

Zo’n historisch attest betekent niet dat liften automatisch beschermd zijn, benadrukt Muret. ‘Mensen denken vaak: “We hoeven niets meer te doen.” Maar dat klopt niet. Ze moeten hun lift nog altijd laten moderniseren, al kan dat nu met respect voor de erfgoedwaarden. Toch schuilt er een gevaar: je moet iemand vinden die dat ook wil doen. Liftmaatschappijen stellen nog steeds standaardoplossingen voor, zogezegd veiliger en goedkoper. Wat niet klopt. Ze jagen mensen vooral schrik aan.’

Vallen de oude liften nog te redden? ‘Dit is cultureel terrorisme’

Mariën: ‘Dat is een oude truc, die zelfs de verschrikkelijkste mensen uit de geschiedenis gebruikt hebben. Ooit vroegen ze aan nazikopstuk Hermann Göring: “Hoe heb je alle Duitsers aan je kant gekregen?” Hij antwoordde: “Simpel. Je jaagt de mensen schrik aan, dan doen ze wat je wilt.”’

‘Daarom is begeleiding ontzettend belangrijk’, zegt Katelijne D’Hauwers, directeur van Verenigde Eigenaars. ‘Je kunt moeilijk van eigenaars verwachten dat ze over technische kennis of vaardigheden beschikken.’

Muret: ‘Homegrade, het advies- en begeleidingscentrum voor huisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, neemt die taak op zich. We kunnen mensen begeleiden, maar de liften bewaken kunnen we natuurlijk niet. De finale beslissing ligt bij de eigenaars.’

Harmonica

De tijd dringt. Ten laatste eind dit jaar moeten eigenaars een moderniseringsplan kunnen voorleggen. Tegen eind 2027 moeten de moderniseringswerken ook daadwerkelijk uitgevoerd zijn. ‘Die termijnen zijn krap’, zegt Muret. ‘Veel te krap, eigenlijk. We weten nu al dat het veel eigenaars niet zal lukken.’

D’Hauwers: ‘Ik snap niet waarom die termijn zo kort moet zijn, want er is totaal geen urgentie. Zoals we al zeiden: er gebeuren amper ongevallen met oude liften. En als het al gebeurt, dan is het meestal met nieuwe.’

Mariën: ‘Zo’n oude lift heeft bovendien extra voordelen. In de jaren vijftig zijn de harmonicadeuren afgeschaft, uit efficiëntie. In zo’n open harmonicadeur zat dagen werk. Een gewone deur was in een halfuur klaar en kon meteen in serie worden gemaakt. Maar stel dat een lift morgen stilvalt: waar wil je dan in zitten? In een gesloten kooi of een open? Ik verzeker u: na tien minuten krijgt iedereen in een gesloten kooi claustrofobie. In een open kooi blijf je in contact met de buitenwereld. Je kunt er ademen.’

Wenen

Toch mogen we niet te veel somberen, want dit is vooral een goednieuwsstuk: heel wat oude liften kunnen gered worden. ‘Al ligt dat ook aan de Belgen zelf’, zegt D’Hauwers. ‘Belgen stellen vaak alles uit tot het laatste moment. In dit geval was dat een zegen. Daardoor zijn hier nog veel oude liften bewaard gebleven.’

‘Onlangs hadden we iemand uit Wenen op bezoek’, zegt Muret. ‘Daar hadden ze veel art-nouveauliften, omdat ze daar veel vroeger grote appartementsgebouwen hadden dan hier. Helaas zijn de meeste verdwenen. Ze keken echt op naar wat hier gebeurt. We zijn met ons beleid een voorloper in Europa aan het worden. Misschien hebben we niet de mooiste liften van Europa, maar wel een bijzonder divers aanbod. Dat moeten we zo veel mogelijk proberen te behouden.’