‘Braindrain? Nu VS de eigen welvaart onderuithaalt, moet Vlaanderen kansen ruiken’

‘Laten we ervoor zorgen dat Vlaanderen niet aan de zijlijn blijft staan, maar een voortrekker wordt in het aantrekken van de knappe koppen die onze economie en samenleving vooruit kunnen stuwen. Want slim inspelen op opportuniteiten is wat sommigen zouden bestempelen als The Art of the Deal’, schrijft Hans Maertens (VOKA).

De wereldwijde war for talent woedt al langer, maar neemt de laatste weken in intensiteit toe. De koerswijzigingen en de onvoorspelbaarheid onder VS-president Trump – waarbij hij onder meer financiering van universiteiten en onderzoeksinstellingen fel vermindert en de vrijheid van meningsuiting wordt beteugeld – hebben een braindrain in gang gezet.

Voor Vlaanderen is dit een buitenkans om buitenlands toptalent aan te trekken, maar dan moeten we wel werk maken van een competitief vestigingsklimaat.

2025 is geen goed jaar voor toptalent in de VS: 2000 ontslagen aan de prestigieuze Johns Hopkins University, meer dan 150 miljoen dollar minder voor onderzoek aan Stanford, een algemene aanwervingsstop voor onderzoekers bij vrijwel elke kennisinstelling. De academische vrijheid in Amerika staat onder politieke druk.

Nochtans is de innovatiekracht dé troefkaart van de Verenigde Staten. Dat zegt ook Mario Draghi in zijn veelgeciteerde rapport over de toekomst van de Europese economie. Sinds het jaar 2000 ligt de productiviteitsgroei in de VS dubbel zo hoog als in Europa.

Die groei is gedreven door een combinatie van innovatie, een ontwikkelde kapitaalmarkt, sterk ondernemerschap en de instroom van internationaal toptalent. Kijk naar de ranglijsten van topuniversiteiten, de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling, het aantal kennismigranten of het aantal patenten: de VS lopen – of liepen – steevast voorop.

Nu Amerika zijn eigen welvaart onderuit aan het halen is, moet Europa kansen ruiken. Zeker voor Vlaanderen, een kennisintensieve en kleine regio in het hart van Europa, liggen er opportuniteiten voor het rapen in deze nieuwe transactionele wereld. Het gerenommeerde Max Planck Instituut in Duitsland merkt dat het aantal Amerikaanse wetenschappers die zich bij hen aanmeldt is verdubbeld. De Universiteit van Aix-Marseille in Frankrijk heeft al veertig onderzoekers van onder meer Yale, Stanford en NASA opgevangen na een gerichte oproep aan Amerikaanse wetenschappers.

Ook de VUB lanceerde met ‘Brains for Brussels’ onlangs een initiatief om talent aan te trekken.

De recente uittocht van wetenschappers uit de VS illustreert hoe geopolitiek en beleid de mobiliteit van hoogopgeleide onderzoekers beïnvloeden. De mondiale war for talent woedt al langer, maar de brain drain uit Amerika doet de concurrentie oplaaien.

Voor Vlaanderen biedt dit een unieke kans om internationaal talent aan te trekken, al dan niet tijdelijk. Maar dit lukt alleen als we werken aan een competitief vestigingsklimaat. Dit vereist méér dan openstaande vacatures; het vraagt om structurele maatregelen die Vlaanderen positioneren als een aantrekkelijke bestemming voor onderzoekers, ingenieurs en hoogopgeleide kenniswerkers.

In drie domeinen is actie nodig.

Taalbeleid in het hoger onderwijs

Onze kennisinstellingen – van universiteiten tot imec of het Vlaams Instituut voor Biotechnologie – behoren tot de wereldtop. Toch worden ze geremd door restrictieve taalregels. Internationale onderzoekers stoten op rigide regelgeving die hen de toegang tot onderzoeksposities belemmert, net zoals het te beperkte aanbod van Engelstalige opleidingen.

Nochtans kunnen internationaal geconnecteerde toponderzoekers, dankzij hun uitgebreide internationale netwerk, helpen bij een versnelde valorisatie van hun onderzoeksresultaten. Willen we een echte kenniseconomie zijn, dan moeten we een opener taalbeleid voeren dat de instroom van buitenlands talent vergemakkelijkt in plaats van afremt.

Efficiëntere procedures en betere ondersteuning

Daarnaast vormen administratieve rompslomp en complexe regelgeving nog steeds drempels voor internationale talenten. De single permit-procedure, die werk- en verblijfsvergunning combineert, moet sneller en eenvoudiger. De aangekondigde fast-lane voor hoogopgeleide kennismigratie in het Vlaams regeerakkoord is een stap in de juiste richting.

Ook moet het International House, dat een warm onthaal voor internationaal talent faciliteert, een structurele pijler worden in heel Vlaanderen. Zulke ‘one-stop-shops’, waar zowel bedrijven als expats terechtkunnen voor ondersteuning rond wonen en werken, maken Vlaanderen aantrekkelijker.

Een vlotte integratie op de arbeidsmarkt is essentieel om talent hier te verankeren.

The Art of the Deal

Vlaanderen bevindt zich niet in een vacuüm, zoals de voorbeelden uit Frankrijk of Max Planck tonen. Willen we niet achteropraken, dan moeten we méér doen dan enkel onze sterktes uitspelen: we moeten bewust beter zijn dan onze concurrenten.

De Vlaamse regering, de kennisinstellingen en het bedrijfsleven moeten daarom de handen in elkaar slaan voor een versterking van de Vlaamse internationaliseringsstrategie voor wetenschap en innovatie.

Laten we ervoor zorgen dat Vlaanderen niet aan de zijlijn blijft staan, maar een voortrekker wordt in het aantrekken van de knappe koppen die onze economie en samenleving vooruit kunnen stuwen. Want slim inspelen op opportuniteiten is wat sommigen zouden bestempelen als The Art of the Deal.