‘Blauwe maandag bestaat niet, en toch zult u de somberte misschien wel herkennen’

Woorden maken geen betekenis uit het niets, ook Blauwe maandag niet. De stunt werkt omdat er toch iets in gevat wordt dat we begin januari ervaren.

Volgende week zult u het ongetwijfeld ergens lezen: de derde maandag van januari is de droevigste dag van het jaar. Blauwe maandag valt net na de feestdagen, wanneer het werk weer begint en de dagen nog kort zijn. Na drie weken in het nieuwe jaar beseffen we dat we onze goede voornemens alweer niet zullen volhouden, en de volgende vakantie lijkt nog zo ver weg.

De Britse psycholoog Cliff Arnall kwam in 2005 met de term en de theorie achter Blue Monday, maar al gauw bleek die zijn naam te hebben verleend aan een concept uitgedacht door een marketingbureau in opdracht van Sky Travel. Wie zich die maandag wat sip voelt, kan gewoon een vliegtuigreis boeken naar de zon. Blauwe maandag is een reclamestunt gebaseerd op een pseudowetenschappelijke vergelijking waarin Arnall variabelen als het weer, het aantal dagen sinds kerst, en je maandloon met elkaar ‘verrekent’. In de Volkskrant noemde statisticus Casper Albers de formule net zo onzinnig als ‘drie keer woensdag gedeeld door andijvie’.

De filosofische vraag is nu: bestaat Blauwe maandag? Volgens heel wat experts niet, want er is geen aantoonbare relatie tussen geluksgevoel en die bepaalde maandag. Wel is er een correlatie tussen lichturen en geluk, en ook winterdepressie is een vastgesteld fenomeen, maar die klinische toestand verschilt van de kortstondige tristesse van Blauwe maandag. En toch zult u de somberte van Blauwe maandag misschien wel herkennen. Het is inderdaad miezerig buiten. En ja, nu je het zegt, de beloften die het nieuwe jaar in zich draagt, zullen vast weer teleurstellen.

Volgens de Canadese filosoof Charles Taylor scheppen woorden mee onze ervaring van de werkelijkheid. De logisch-positivisten, zoals Ludwig Wittgenstein, stelden dat woorden altijd pas na de realiteit komen. Taylor spreekt dat tegen. Als we verschillende woorden hebben voor trots, hoogmoed en zelfliefde, kunnen we onze blijdschap ook echt meer geschakeerd ervaren dan wanneer we die woordenschat niet hebben. 

Dat bepleiten ook juriste Catharine Mackinnon en filosofe Miranda Fricker. Voor vrouwen was het bijvoorbeeld lange tijd moeilijk om zich te verzetten tegen grensoverschrijdend gedrag omdat ze de woorden niet hadden om hun ervaring volledig te begrijpen. Ze hadden wel iets naars meegemaakt toen de baas hen over de kont streelde, maar wat precies? Of ze waren door hun man ongewild gepenetreerd, maar binnen het huwelijk noemde je dat toch geen verkrachting? Woordenschat speelt vaak een sleutelrol in de emancipatie van gemarginaliseerde groepen. 

Taylor benadrukt dat woorden wel altijd afhankelijk zijn van de werkelijkheid. Je moet wel blijdschap voelen om überhaupt een onderscheid te kunnen aanbrengen tussen trots, hoogmoed, en zelfliefde. Mackinnon en Fricker sluiten zich daarbij aan: het is niet omdat het woord verkrachting niet bestond, dat vrouwen zich niet naar, geschonden, of onveilig voelden bij ongewilde penetratie.  

Woorden maken geen betekenis uit het niets, ook Blauwe maandag niet. De stunt werkt omdat er toch iets in gevat wordt dat we begin januari ervaren. Dezelfde campagne zou niet werken in de zomer. Maar net zoals woorden ons kunnen emanciperen, kunnen ze ons ook de verkeerde richting uitsturen. Blauwe maandag emancipeert niet, maar zet ons aan om te consumeren, en dat precies twee weken na Nationale retourdag (een term uit de VS die wél door cijfers gestaafd is en duidt op de piek in het aantal geretourneerde spullen na nieuwjaar). In plaats van Blauwe maandag hebben we andere termen nodig om de schakeringen in onszelf te begrijpen. Of misschien gewoon een wandeling in de buitenlucht.

Martha Claeys is filosofe. Tweewekelijks zoekt ze naar het buizensysteem achter onze denkbeelden.