Wetstraat reageert op beslissing Mark Zuckerberg: ‘Vrij spel voor algoritmes die onze kinderen ziek maken’ 

De beslissing van Meta-topman Mark Zuckerberg om de samenwerking met onafhankelijke factcheckers in de Verenigde Staten terug te draaien, maakt ook Belgische politici ongerust. ‘Nog even en de wereldbevolking wordt met een spreekwoordelijke afstandsbediening gestuurd door Elon Musk en Zuckerberg .’

Socialemediabedrijf Meta maakt in de Verenigde Staten een einde aan zijn samenwerking met de factcheckteams voor Facebook en Instagram. CEO Mark Zuckerberg kondigde de beslissing gisteren zelf aan in een video en een persbericht. 

‘Door het systeem af te schaffen, wil Zuckerberg naar eigen zeggen ‘opnieuw prioriteit geven aan de vrije meningsuiting’ en ‘censuur tegengaan’.

Wat de beslissing, die niet toevallig wordt aangekondigd enkele weken voor de inauguratie van president Donald Trump op 20 januari, betekent voor factchecking in de rest van de wereld, valt af te wachten. Aan de nieuwssite Politico verklaarde Meta vooralsnog geen plannen te hebben om zijn factcheckingactiviteiten in Europa op te schorten. Europese politici hebben zich alvast bezorgd getoond.

Hoe kijken Belgische politici naar de opvallende nieuwe koers van Meta? ‘We hebben de aankondiging gezien en we volgen het vanzelfsprekend op de voet, maar we gaan niet reageren’, laat de woordvoerder van aftredend premier Alexander De Croo (Open VLD) weten.

Zijn partijgenote Gwendolyn Rutten spaart haar kritiek op Zuckerberg niet: ‘Dit is een overwinning voor diegenen die meningen belangrijker vinden dan feiten. Factchecking doet immers wat het woord zegt: journalisten en deskundigen kijken de objectieve feiten na. Als de feiten vervagen of verdwijnen, blijven alleen subjectieve meningen over. Als die meningen dan nog versterkt en gepusht worden door – ontransparante – algoritmes, veranderen ze van “een mening” in “een alternatief feit”.

‘Onze breinen zijn zeer vatbaar voor manipulatie en bias en dat is precies wat er met dit soort ingrepen gebeurt. Het lijkt wel alsof het werk van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en anderen niet bestaat. Of, juister gezegd, men besluit om het bewust te negeren of om te buigen in het eigen voordeel. In naam van zogenaamde vrijheid worden we door big tech gemanipuleerd. Nog even en de wereldbevolking wordt met een spreekwoordelijke afstandsbediening door Musk en Zuckerberg gestuurd.

‘Je zou kunnen zeggen dat we stilaan een nieuwe verlichting nodig hebben. Een verlichting waarbij feiten en wetenschap het halen van alternatieve waarheden, en waarbij de democratie niet gemanipuleerd wordt. Ik blijf dan ook voorstander van factchecking mét duidelijke vermelding.’

Ook Vooruit-voorzitter Conner Rousseau is scherp: ‘Dit betekent vrij spel voor extreemrechts fake news, en voor algoritmes die onze kinderen ziek maken. Dit is een zielige move van Zuckerberg. Alles om maar op een goed blaadje te komen bij Donald Trump en zijn business veilig te stellen. Een kopie van het Musk-model.’

‘De vrije meningsuiting bestaat in België en Europa, dat trekt niemand in twijfel’, gaat Rousseau verder. ‘Met de regels in de EU voorkomen wij juist dat Russen of Amerikanen onze kinderen ziek maken en beslissen over wie onze leiders worden.’

Buitenlandse inmenging

‘Het recht op vrije meningsuiting is een basisrecht in onze democratie, dat we moeten  beschermen’, reageert minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V). ‘In het maatschappelijke debat moet elke mening geuit kunnen worden, voor zover ze niet aanzet tot geweld.’

‘Wel moeten we erover waken dat onze democratie niet met desinformatie en verkiezingsinmenging wordt verzwakt en verziekt door autoritaire regimes zoals dat van Poetin in Rusland of de Communistische Partij in China. De Europese regels zijn duidelijk: online platforms zijn verplicht om het vrije debat tussen Europese burgers te beschermen en actief desinformatie tegen te gaan.’

‘Desinformatie is een reële bedreiging voor onze samenleving en onze democratie. Technologische ontwikkelingen en toegenomen geopolitieke spanningen doen deze dreiging alleen maar toenemen. We mogen niet naïef zijn en moeten waakzaam blijven voor krachten, ook uit het buitenland, die inzetten op inmenging, desinformatie en fake news om het maatschappelijke debat op sociale media te polariseren en in de richting van hun eigen agenda te sturen. Dat gebeurde onder meer bij het protest tegen de invoering van de zogenaamde verplichte lessen seksuele vorming in kleuterscholen in het Franstalig onderwijs.’ 

‘Om onze samenleving beter te wapenen tegen deze desinformatie is het belangrijk dat we de krachten bundelen’, stelt de minister nog. ‘De overheid speelt haar rol door te waken over buitenlandse inmenging via onze veiligheids- en inlichtingendiensten en door onze inwoners via campagnes te sensibiliseren. Ook het onderwijs speelt hierin een grote rol, door onze kinderen en jongeren mediawijs te maken. Maar ook de bedrijven die achter de social media platformen zitten, dragen een grote verantwoordelijkheid om hun content actief te modereren en zo een dam op te werpen tegen haatspraak en desinformatie. We mogen als overheid niet toelaten dat ze die zomaar ontlopen en zo mee onze democratie ondergraven.’

Democratie beschermen

Ook vicepremier en minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) reageert: ‘Als mensen met een breed bereik niet-waarheidsgetrouwe meningen als feiten verkondigen en promoten voor eigen gewin, of dat nu politiek of financieel is, dan is het logisch dat daar kritisch naar gekeken wordt. Externe factchecking belemmert niet dat mensen zelf een mening vormen, het zorgt ervoor dat ze dat op basis van correcte informatie kunnen doen. Want mensen kunnen pas écht vrije meningen vormen als ze over correcte informatie en feiten beschikken. En dan nog kunnen ze daar met veel passie ideologisch tegenin gaan. Dat is de essentie van democratie. En dat moeten we in Europa blijven beschermen.’

Op Vlaams niveau reageert minister van Media Cieltje Van Achter (N-VA): ‘De beslissing van Zuckerberg om te stoppen met het financieren van factcheckers en hun rol te herzien, onderstreept hoe techbedrijven eigenhandig bepalen wat toelaatbaar is op hun platformen, zonder transparantie of democratische controle. Dit toont de kwetsbaarheid van de vrijheid van meningsuiting en het publieke debat in commerciële handen. Desinformatie – het doelbewust verspreiden van valse of misleidende informatie om schade toe te brengen – vormt een ernstige bedreiging voor onze democratie en veiligheid, zoals ook het Nationaal Crisiscentrum aangeeft. ‘

‘Socialemediaplatformen hebben vandaag een enorme impact op democratische processen,’ zegt Van Achter nog, ‘maar in Europa hebben we strengere regels dan in de VS. Ik denk bijvoorbeeld aan de Digital Services Act (DSA), die platformen verplicht om hun verantwoordelijkheid te nemen. Toch blijft het een moeilijk evenwicht: hoe beschermen we de vrijheid van meningsuiting, terwijl we de risico’s van desinformatie indammen? Het is cruciaal dat we dit debat op Europees niveau blijven voeren en pleiten voor nog meer transparantie. In mijn mediabeleid op Vlaams niveau trek ik voluit de kaart van het bestrijden van desinformatie door het versterken van mediawijsheid, zodat burgers weerbaar zijn en zelf kritisch leren om te gaan met informatie.’

‘Factchecking maakt volgens mij onlosmakelijk deel uit van kwaliteitsvolle journalistiek’

Benjamin Dalle (CD&V)

De voorganger van Van Achter, Benjamin Dalle (CD&V) betreurt de beslissing van Zuckerberg: ‘We moeten afwachten wat de precieze impact is op Europa, maar hopelijk ziet hij geen voorbeeld in de evolutie van Twitter naar X. Als Vlaams minister van Media heb ik zelf fors geïnvesteerd in factchecking en de strijd tegen desinformatie. Bovendien heb ik tijdens een dienstreis naar Silicon Valley kunnen lobbyen voor gratis advertentieruimte voor factchecking. Het maakt volgens mij onlosmakelijk deel uit van kwaliteitsvolle journalistiek.’

Het Vlaams Belang is dan weer een andere mening toegedaan en toont zich opgetogen over de beslissing. ‘Als Zuckerberg woord houdt, is dit immens. Het einde van jaren van censuur, reacties verbergen, profielen afsluiten en rechtse politieke pagina’s verwijderen is in zicht. Facebook heeft te veel gecensureerd en vooral teveel fout gecensureerd’, aldus partijwoordvoerder Alexander Van Hoecke.