‘Bang voor de zelfscankassa? Je weet nooit waarop je wordt betrapt’

Zelfscankassa’s zijn sneller, handiger en ook goedkoper. ‘Maar een goed gevoel krijg je er niet van’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag. ‘Zelfs als je alles keurig inscant, voel je constant een vage angst om betrapt te worden.’

Ons van geen kwaad bewust stapten we achter een volle winkelkar de supermarkt uit toen een dame ons aansprak. Ze stelde zich voor als winkeldetective en vroeg of het kon dat we de zak met dertig liter potgrond niet hadden betaald. Nog voor ze het kassaticket had gecontroleerd, besefte ik dat ze gelijk had. We hadden die potgrond, die aan de ingang van de supermarkt lag, in de kar gehesen vóór we een zelfscanner hadden genomen. Daarna hadden we er simpelweg niet meer aan gedacht. Toen opperde de vrouw dat we volgens haar ook het halve stokbrood in onze kar niet hadden ingescand. ‘Ik denk dat jullie dat zijn vergeten doordat jullie toen heel druk aan het praten waren’, zei ze. Bleek dat die dame ons door de hele winkel had gevolgd. Zoals ze ook met tientallen andere shoppers had gedaan.

Vijf jaar later zak ik nog altijd door de grond van schaamte als ik daaraan terugdenk. Ook al bleef die winkeldetective ontzettend vriendelijk, geloofde ze meteen dat het om een vergetelheid ging – dat had ze met eigen ogen gezien – en moest ik alleen even voor de potgrond en het stokbrood betalen. Van een caissière hoorde ik later dat ze er vijf dagen lang had rondgelopen. Meer dan de helft van de zelfscannende klanten die ze controleerde, bleken een of meer producten niet te hebben ingelezen. De politie was er alleen bijgehaald wanneer het om relatief dure spullen ging, zoals dozen Pampers, een fijne fles gin of een familieportie sushi. Maar veruit de meeste betrapte klanten hadden niet betaald voor een heel goedkoop product. Een citroen, bijvoorbeeld, of een blikje tomatenpuree. Dat wijst natuurlijk veeleer op verstrooidheid dan op diefstal.

‘De hele tijd haal ik mijn leesbril boven om te checken of ik die koffiepads of dat pak havermelk wel écht heb gescand.’

Wat de reden ook is, supermarkten verliezen handenvol geld door al dat ongescande koopwaar. Daarom kiest het digitale systeem er op gezette tijden klanten uit die gecontroleerd moeten worden. De kans dat je er wordt uitgehaald stijgt aanzienlijk wanneer je veel minder of net veel meer hebt gekocht dan normaal en ook wanneer je spullen hebt ingescand en vervolgens weer hebt verwijderd. Dan licht de bovenkant van de zelfscankassa op en komt een medewerker een steekproef doen.

Vorige week nog zag ik hoe een potige jobstudent in de aankopen van een zeventiger graaide. Stotterend informeerde hij haar dat zowel de kattenbrokken als het wasmiddel niet waren ingescand. De vrouw volgde hem gedwee naar de balie. Het huilen stond haar duidelijk nader dan het lachen.

In het Verenigd Koninkrijk pakken ze dat anders aan. Aan de zelfscankassa’s wordt elke boodschappentas automatisch gewogen om na te gaan of het gewicht wel overeenkomt met de ingescande producten. Al klinkt dat een pak handiger dan het is. Staat je tas niet helemaal in het midden van de bagage area? Dan gaat het alarm af. En altijd weer moet een winkelbediende dan een controle uitvoeren en voelt de klant in kwestie zich willens nillens betrapt.

Amazon – hoe kan het ook anders – gaat nog een stap verder. Nadat het systeem eerder al in kleinere winkels is uitgetest, heeft het bedrijf in Seattle een enorme kassaloze supermarkt geopend. Klanten moeten eerst een app downloaden en dan bij het binnengaan van de Amazon Go Grocery een QR-code scannen. Vervolgens registeren sensoren alle producten die ze uit de rekken pakken en in hun winkelkar leggen. Voor ze de winkel verlaten, scannen ze weer een QR-code en wordt het bedrag dat ze verschuldigd zijn van hun rekening afgeschreven. Ook andere bedrijven, waaronder Albert Heijn, werken aan vergelijkbare systemen. Maar hoe goed die ook zijn, er zullen ongetwijfeld manieren worden gevonden om de sensoren te omzeilen én het systeem zal af en toe onterecht aangeven dat je probeert te stelen.

Zelf blijf ik koppig een zelfscanner gebruiken. Al is het maar omdat er aan de gewone kassa’s doorgaans ellenlange rijen staan. Maar sinds mijn ontmoeting met de winkeldetective ben ik wel meer op mijn hoede. Elke keer weer haal ik mijn leesbril boven om te checken of ik die koffiepads of dat pak havermelk wel écht heb gescand. De tips die de winkeldetective me meegaf, daarentegen, heb ik snel weer naast me neergelegd.‘Ga liefst alleen winkelen, want dan behoud je het overzicht’, zei ze. ‘Ben je toch met twee, dan heb je een systeem nodig: de ene legt de boodschappen in de kar, de andere scant alles in.’ In plaats daarvan heb ik voor de spiegel mijn alleronschuldigste blik geoefend. Zodra de zelfscankassa oplicht omdat ik ben uitverkoren voor een controle, haal ik die bliksemsnel boven.