‘Arbeid in tijden van AI: hoe kunnen we de technologische vooruitgang sturen in het belang van de mensheid?’

De opmars van artificiële intelligentie schudt onze samenleving en arbeidsmarkt flink door elkaar, stelt Miranda Ulens. Met de juiste begeleiding en ondersteuning kunnen we deze uitdaging aan.

De voorbije decennia nestelde technologie zich in het epicentrum van ons dagelijks leven, onze economie en ons maatschappelijk weefsel. Door tools zoals ChatGPT zit AI al in onze huiskamers en bij velen op de werkvloer. AI herdefinieert het de manier waarop we communiceren en informatie verwerken, zowel privé als professioneel.

Terwijl sommigen blind juichten voor zulke innovaties, waarschuwden academici, opiniemakers en bedrijfsleiders in de afgelopen jaren voor de mogelijke negatieve effecten op ons als mens en op onze samenleving. Zo stellen China, de VS, de EU en nog wat landen in een nieuwe verklaring dat artificiële intelligentie mogelijk catastrofale schade kan aanrichten. Maar ook op het vlak van werkgelegenheid verandert er veel. Recente stakingen in de VS laten zien dat zelfs creatieve beroepen als schrijvers of acteurs niet veilig zijn voor AI. Er staat iets te gebeuren.

AI en arbeid

We zitten in een technologische wervelwind en voordat we het weten, zouden we zomaar in een sci-fi film kunnen belanden waar robots de boel overnemen. Goldman Sachs berekende dat ongeveer twee derde van de beroepen in de Verenigde Staten en Europa zullen worden blootgesteld aan een zekere mate van AI-automatisering. Volgens de OESO dreigt in ons land 26 procent van de jobs vervangen te worden door artificiële intelligentie. Tech-giganten wrijven zich daarbij in de handen; hun macht en rijkdom groeit, terwijl Jan met de pet zich afvraagt of zijn baan straks nog wel bestaat. Elon Musk gaf onlangs aan dat er in de toekomst een moment zal komen waarop “geen enkele baan meer nodig is”.

(Lees verder onder de preview.)

Ongelijkheid loert om de hoek. Het blijkt hoe langer hoe meer dat ook algoritmes bepaalde vooroordelen (over huidskleur of geslacht) laten doorsijpelen in hun gecodeerde taal. Onderzoek toont aan dat AI-tools, zoals ChatGPT, ook discrimineert. Het gaat zelfs nog verder. Volgens een recent onderzoek van McKinsey lopen vrouwen meer risico op jobverlies door de opkomst van AI dan mannen. Dit komt doordat ze vaker werken in sectoren met lager betaalde banen, zoals ondersteunend kantoorwerk en klantenservice, die gemakkelijker door computers kunnen worden overgenomen.

De manier waarop technologie dus wordt ingezet en de keuzes van degenen die de technologie beheren, maken dat de voordelen en baten oneerlijk worden verdeeld. Elon Musk, Sam Altman en Jeff Bezos hebben dit allen zeer goed begrepen. In een wereld waar technologie zich ook niets aantrekt van landsgrenzen, ligt de uitdaging in een coherente regelgeving in deze multipolaire wereld. Hoe kunnen we zo goed als mogelijk samenwerken om technologische vooruitgang te sturen in het belang van de mensheid? Dat wordt de hamvraag.

AI en vakbond

Europa erkent dit al en stelde onlangs een AI-verordering in om dit te counteren. Het is de allereerste uitgebreide AI-wet ter wereld, met regels voor het gebruik van artificiële intelligentie in de EU. Dit is meer dan welkom, maar niet genoeg. Vakbonden hebben hier op alle niveaus een cruciale rol te spelen. In hun streven naar rechtvaardige arbeidsomstandigheden hebben zij zich altijd ingezet, van de grootschalige protesten in de late 19de eeuw tot de recente inspanningen voor duurzaam en werkbaar werk. Technologie moet dus ook werknemers dienen, niet alleen de werkgevers. Vakbonden kunnen een tegenwicht zijn tegen de asymmetrische machtsdynamieken in de tech-industrie. Dat stellen onderzoekers van het MIT. Musk, Bezos en hun kameraden zullen dit niet graag horen.

Goede bescherming is goed voor onze economie. We moeten toewerken naar een wereld waarin AI niet zozeer de menselijke rol vervangt, maar ons eerder versterkt en helpt. Een wereld waar AI bijdraagt aan het verhogen van onze productiviteit en het rechtvaardig verdelen van welvaart, in plaats van het creëren van een grotere kloof tussen de elite en het algemene publiek.

In de immer draaiende mallemolen van technologische vooruitgang dreigt dus een valkuil: de niet-aflatende honger naar automatisering. Daarmee kan een gapende afgrond ontstaan tussen hen die de touwtjes – of de knip – in handen hebben en zij die hun handen uit de mouwen steken. Er is echter een alternatieve route voor de ontwikkelingen rond AI: laat ons beter inzetten op de verheffing van de menselijke capaciteiten. Een beter pad is AI inzetten om menselijke capaciteiten te versterken, hen te ondersteunen en via opleiding en tools hen productiever te maken.

(Lees verder onder de preview.)

AI en de menselijke factor

Zo kan AI aangewend worden om gevaarlijke en monotone arbeid te verminderen zodat mensen meer tijd hebben voor evenwichtigere, creatieve of zorgzame taken. Het idee ligt er niet in zomaar alle menselijke arbeid te vervangen, maar om een zinvolle samenwerking tussen mensen en machines te bevorderen. Onze strijd rond arbeidsduurvermindering heeft daar een belangrijke rol in te spelen.

Maar de huidige richting dreigt ons ver van die mensgerichte AI-toekomst te voeren. Voor een meer humane draai aan AI zijn drie scharnierpunten cruciaal: een eerste bij bedrijven, die werknemers meer als waardevolle schakels moeten zien; een tweede, bij een tech-sector die de menselijke factor niet uit het oog mag verliezen; en een derde, bij werknemers zelfs die horen mee te praten over technologische inzet. Vakbonden hebben daarin een verantwoordelijke sleutelrol. AI moet ten dienste staan van de mens, niet andersom, om zo onze waardigheid en privacy te beschermen.

Tenslotte is het aanpakken van de groeiende ongelijkheid, al dan niet verergerd door AI, niet alleen noodzakelijk, maar ook een kwestie van sociale rechtvaardigheid. Daar kijken we ook voor naar onze overheden. Dit kan door middel van effectieve regulering, sociaal beleid, en krachtdadig sociaal overleg. Deze holistische benadering van AI kan leiden tot een toekomst waarin technologie een bron van vooruitgang en gelijkheid is, in plaats van disruptie en verdeeldheid.