‘De rusteloosheid waar we collectief aan lijden is niet meer te harden’

Ik ben geen socioloog, ik ken de cijfers niet. Maar ik voel de druk op mijn borst, stel de latente stress van mijn (nog minderjarige) nichtjes vast, erken de verlammende onrust bij vrienden en zie hoe zo velen angstig rondlopen in al ons comfort. Jongeren noemen het ‘anxiety’, ouderen zwijgen erover en lopen een burn-out op, of bijten op hun tanden en verzuren. Heel langzaam en met een gebrek aan taal leren we spreken over dit grote publieke geheim, die rusteloosheid waar we niet individueel maar collectief aan lijden.

‘I’ll tell you what freedom is to me’, zei Nina Simone in een legendarisch interview. ‘No fear!’ Wij hebben hier weinig om bang voor te zijn, Knack-lezers horen waarschijnlijk bij de veiligste mensen op aarde. Maar ook Knack-lezers zullen het gevoel van ‘anxiety’ erkennen. Blijkt dat we ons niet per se zo rustig en vrij voelen in al onze veiligheid, dat die begrippen zelfs op gespannen voet met elkaar zijn komen te staan.

Want een van de grootste bronnen van onze collectieve angstigheid is de voortdurende controle en prestatiedruk waar we ons aan onderworpen voelen. Het intense web van ‘surveillance’, opgezet in naam van onze veiligheid, speelt daar een grote rol in. Jongeren die vandaag opgroeien, doen dat in een wereld die niet alleen hun gedrag en prestaties monitort, labelt en beoordeelt maar die informatie ook direct doorgeeft aan ouders en andere autoriteiten. Op dezelfde manier kijken bazen en overheidsinstanties over onze schouders mee. Van landbouw tot zorg, er is geen sector waar niet geklaagd wordt over de extreme bureaucratie. Het is een van de vele mechanismen om alles ‘veilig te laten verlopen’.

Daarnaast is er de controle waar we onszelf aan onderwerpen – het kijken en bekeken worden, vergelijken en vergeleken worden –, die zo eigen is aan sociale media. De geïnternaliseerde ideeën van succes en geluk waar we nooit aan kunnen voldoen en waar we geen voldoening uit halen. Het is in de eeuwige blik van de abstracte ander dat we ons beklemd voelen.

Ik ben geen psycholoog, maar ik durf te wedden dat we onze massale anxiety niet met (nog meer) pillen de wereld uit helpen. De oplossing zal even collectief en diepgaand moeten zijn als de oorzaak. Zoals vorige eeuw een strijd werd gevoerd tegen de verveling en de burgerlijkheid van het jarenzestigkapitalisme, moeten we nu een strijd voeren tegen de anxiety die de bijwerking is van het hedendaags systeem. Een tegenbeweging waar veiligheid en controle niet als oplossing geboden worden voor onze eeuwige angst, maar misschien wel rust, moed, vertrouwen en het soort vrijheid waar Nina Simone het waarschijnlijk over had.