Antwerpse gouverneur Cathy Berx: ‘Verplicht mondmasker in openlucht ging te ver’

De kans is groot dat u de tel bent kwijtgeraakt, maar we zitten ondertussen in de tiende coronagolf. Toch leven we vandaag in een heel andere wereld dan drie jaar geleden, toen België gebukt ging onder de eerste lockdown.

Die verjaardag wakkert de discussie over het gevoerde coronabeleid aan. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) bestelde al een studie bij de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Die zou nog voor de verkiezingen klaar moeten zijn.

Volgens de Antwerpse gouverneur Cathy Berx is het jammer dat ons land geen ‘onafhankelijke onderzoeksraad’ heeft, zoals in Nederland. ‘Die heeft een rijke traditie in het evalueren van de aanpak van incidenten en rampen.’

In de Kamer heeft een bijzondere commissie de aanpak van de covid-19-epidemie toch onderzocht?

Cathy Berx: Dat klopt, en die was buitengewoon belangrijk. Wel gaat het om een evaluatie in een politieke context. Idealiter wordt die verrijkt met een evaluatie door experts die op geen enkele manier betrokken waren bij het beheer van de crisis en die de aanpak dus echt van een afstand kunnen analyseren. Overigens, je kunt maar gedegen vooruitblikken en bijleren als je met een open vizier terugblikt. Welke kennis was er op welk moment beschikbaar, en hoe is daar door de overheid op gereageerd? Zulke vragen moeten beantwoord worden. Los van de juridische aansprakelijkheid. Iedereen die betrokken was bij de crisis, ook de critici, moeten gehoord kunnen worden, zonder in te gaan op een eventuele schuldvraag.

Infectioloog en gewezen GEMS-voorzitter Erika Vlieghe (UZA) mag dus wel gehoord worden, maar kan geen lid zijn van de beoordelaars?

Berx: Je kunt nooit rechter en partij tegelijkertijd zijn. Maar nogmaals: zo’n onderzoek mag geen verhaal worden van schuld en fout, want dan gaan mensen net defensief reageren. Er zijn nu al experts die vinden dat het wel heel gemakkelijk is om kritiek te hebben op diegenen die in het heetst van de strijd opereerden. Maar je mag ook niet te defensief zijn. Scherpe opmerkingen en zelfs verwijten zijn beter dan onverschilligheid.

Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) heeft zich al druk gemaakt over de ‘achterafexperts’.

Berx: Ik begrijp die reactie, maar het is niet verkeerd om die mensen mee te laten reflecteren. De vraag moet blijven: stel dat er een nieuwe pandemie is, wat kan dan anders en beter?

De ondertekenaars van het Wintermanifest, dat eind 2021 een coronabeleid met minder nadruk op virologie en epidemiologie vroeg, zijn dus welkom om mee te analyseren?

Berx: Een onafhankelijke onderzoeksraad kan die kritische stemmen perfect aan het woord laten of rapporten opvragen om de kritiek en voorstellen op hun merites te beoordelen. Zo kunnen ook de meningen van de critici objectiever worden getoetst, bijvoorbeeld qua impact op de economie en volksgezondheid.

Ook u kwam tijdens de crisis onder vuur te liggen. Met name de algemene mondmaskerverplichting in de provincie Antwerpen in de zomer van 2020 was ophefmakend.

Berx: De absolute mondmaskerverplichting in de openlucht – zelfs al was het kortstondig – was inderdaad te verregaand. In de provinciale crisiscel vonden sommigen dat het volstond om mensen te verplichten een mondmasker op zak te hebben, en om het op te zetten in een drukke omgeving. Anderen waren voorstander van een algemene verplichting, en dit omwille van de duidelijkheid. Achteraf gezien miskende het dwingend opleggen van generieke maatregelen het zelfinzicht van mensen. Iemand die alleen op straat de hond uitliet, had geen baat bij een mondmasker. Als je meer vraagt dan strikt noodzakelijk, riskeer je de geloofwaardigheid van een maatregel onderuit te halen. Daar worstel ik nog steeds mee, want de nood aan proportionele maatregelen was zo cruciaal.

Ondertussen zitten we in de tiende coronagolf. Tegelijkertijd lijkt niemand er nog bij stil te staan.

Berx: Heel wat mensen hebben thuis nog een mondmasker liggen. Bovendien zoeken mensen veel minder dan vroeger contact op wanneer ze zich ziek voelen, en al zeker niet met kwetsbaren. Daarnaast zijn zelftests een gamechanger. Ik lees nog elke week de rapporten van Sciensano. Daaruit kun je afleiden hoeveel zelftests er verkocht zijn. Dat betekent dat mensen beseffen dat zulke tools niet onnuttig zijn en dat ze bij een positieve uitslag wellicht in quarantaine gaan of extra voorzichtig zijn. Eigenlijk ben ik heel opgetogen met die evolutie van onze risico- en veiligheidscultuur.