‘Als kopvoeters niet meer evolueren: wanneer treden we op tegen de schadelijke stoffen in ons leefmilieu?’

Professor agroecologie Marjolein Visser (ULB) ziet een link tussen een hele reeks slecht nieuws over Vlaamse leerlingen, en een cocktail van forever chemicals in ons leefmilieu.

 “Ik hoor onze mensen voortdurend zeggen dat er iets aan de hand is. In onze kleuterscholen zien ze steeds meer zwak presterende kinderen met een grote ontwikkelingsachterstand.”  Dit liet Stefan Grielens (directeur Vrij CLB Netwerk) vorige woensdag door Knack opschrijven in een artikel met als titel “Instroom van zwak presterende kinderen was nooit groter”.

Toen ik die nieuwsflash – en meer was er niet – op de radio hoorde ging er een rilling door mij heen en een belletje rinkelen.

Dit bericht kwam bovendien als een schakel van een ketting van ander slecht nieuws over Vlaamse leerlingen: niet enkel steeds meer leerlingen verlaten de lagere en middelbare school zonder diploma, maar ook steeds meer kleuters blijven een jaar langer op de kleuterschool hangen.

“Geen sluitende verklaring”

“Al 4.346 kinderen moeten doorkleuteren”, zo stond er een paar weken eerder ook al in de krant. Kleuters schijnen trager dan vroeger weg te evolueren uit het stadium van de ‘kopvoeter’ (of ‘koppoter’, een tekening van een mens zonder romp), en dat zou een sein zijn om ze nog een jaartje in de kleuterschool te houden. De cijfers evolueerden van 1.2% in 2015 over 1.5% in 21-22 naar 1.7% in 22-23.

Hier ging het belletje rinkelen, want in mijn lessen vertel ik het verhaal van een antropologische studie die de ontwikkeling van kleuters die opgroeiden in twee contrasterende milieus (de ene groep wel en de andere niet blootgesteld aan pesticiden) vergelijkt aan de hand van hun tekeningen. Blootgestelde kleuters kwamen op de leeftijd van vijf tot zes jaar nog niet eens toe aan een kopvoeter, terwijl de niet-blootgestelde kleuters van dezelfde leeftijd al duidelijk veel verder stonden.

Dan kwam dat bewuste artikel in Knack, dat zich baseert op CLB-cijfers, die ook de VRT kon inkijken. Daar lezen we: “Het aantal jonge kinderen waarbij een verstandelijke beperking is vastgesteld, is met meer dan de helft gestegen. In het schooljaar 2019-2020 ging het nog om 1.798 kinderen, vorig schooljaar al om 2.793. Het aantal vastgestelde autismespectrumstoornissen steeg met 13 procent, van 3.640 naar 4.649 gevallen. Maar er worden ook meer taalstoornissen en gedragsproblemen vastgesteld.”

Men ontwaart in die cijfers niet alleen de opmars van het aantal kinderen met een ontwikkelingsstoornis, maar ook een versnelling van die opmars. Als deze problemen zich nu al zo acuut stellen, naar welke onhoudbare toestanden evolueren we dan stroomafwaarts, in de jaren en decennia die voor ons liggen?

Het valt op dat er in die berichtgeving voornamelijk wordt gedacht aan kind-externe verklaringen: de naweeën van de covid-lockdown, een neiging tot overdiagnose van ontwikkelingsstoornissen, de verlaging van de leerplicht naar vijf jaar, de manier waarop er vandaag met kinderen wordt omgegaan, zowel thuis en op school. Dat zal wel, en de smartphone op de buggy zal er ook wel toe bijdragen.

Maar het artikel van Knack laat Grielens afsluiten met “Voorlopig is het gissen naar een sluitende verklaring.”

Ongemakkelijke waarheden

Beste kind-experten, geneeskundigen allerhande, ontwikkelingsstoornisdeskundigen, ministers van volksgezondheid, landbouw, milieu en iedereen daartussen: leg nu toch eens de link met hormoonverstoorders, pesticiden in het bijzonder. Dit is een duistere fond, een beklemmende kind-interne oorzaak, die de link vormt met andere stille pandemieën in “versnellende opmars” zoals endometriosis en de ziekte van Parkinson, zaken waarover vorige week wél uitgebreid bericht werd.

De reportage van Pano van 27 februari over endometriosis sprak van een onthutsende frequentie van 10% van alle vrouwen. Dat is het cijfer vandaag, maar uit andere bronnen weten we dat het vroeger minder was en binnenkort meer.

Diezelfde avond was er ook een reportage over de ziekte van Parkinson, die werd ingeleid in De Afspraak door een interview met oud-journaliste Siel Van der Donckt, zelf een Parkinson-patiënte. Experten spreken nu al van een Parkinson-pandemie, zie ook het onlangs verschenen boek met exact die titel. Pesticiden en glyfosaat in het bijzonder zouden hierin een centrale rol spelen.

Pesticiden… Van der Donkt heeft dat hoge woord als ervaringsdeskundige niet-expert toch durven lossen. Pet af voor haar. Want dit is inderdaad de link tussen wat de ontwikkeling van kleuters en kinderen kapotmaakt (niet enkel via autisme), wat de reproductieve gezondheid van vrouwen vernielt (niet enkel via endometriosis) en wat op steeds jongere leeftijd ons brein aantast (niet enkel via Parkinson): een cocktail van forever chemicals, pesticiden in het bijzonder, die in uiterst lage concentraties interfereren met de ontwikkeling van vooral de foetus, maar ook de baby, kleuter en het kind, tijdens die broze fasen van aanleg en ontwikkeling van ons hormonaal, zenuw-, en immuunsysteem.

Hierover heb ik eerder al geschreven. De literatuur over deze complexe problematiek is er. De term hormoonverstoorders bestaat al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw. Wat houdt ons tegen om dit te benoemen, en ernaar te handelen?

Siel Van der Donckt zei ook zonder omwegen hoe kwaad ze was toen de Europese Commissie, zogezegd onder de druk van “de boeren” het pesticidenreductieplan (50% minder gebruik tegen 2030) introk. Dan zal ze ook wel kwaad (of triest?) geweest zijn toen ze hoorde dat diezelfde commissie in het najaar van 2023 de vergunning voor glyfosaat met nog eens tien jaar verlengd heeft.

Achter de schermen wordt overduidelijk heel hevig tijd gewonnen door machtige lobby’s, die niet bezig zijn met kopvoeters van peuters en kleuters. Geruststellende praatjes gaan er sneller in dan ongemakkelijke waarheden.

Marjolein Visser is professor landbouwsystemen en agroecologie aan de ULB.