‘Als de abortustermijn in België in allerijl wordt verlengd, dreigen we in Amerikaanse toestanden te belanden’

Volgens ethici van de KU Leuven is er in Vlaanderen helemaal nog geen draagvlak voor een uitbreiding van de abortustermijn. Ze pleiten voor een diepgaand debat waarin álle perspectieven aan bod komen. ‘Hoe het abortusdebat de komende tijd wordt gevoerd, heeft onvermijdelijk impact op andere ethische dossiers’, klinkt het.

‘Abortus is een politiek symbooldossier geworden. Het wordt verondersteld progressief en conservatief helder van elkaar te scheiden. Andersdenkenden worden algauw tegenstanders, worden in een hokje geplaatst en al te vaak gedemoniseerd.’

Dat staat in een nieuwe paper van Ethics@KU Leuven, een netwerk van mensen die aan de Leuvense universiteit met ethiek bezig zijn. De negen professoren en docenten die de pen vasthielden, pleiten in de eerste plaats voor een diepgaand en sereen abortusdebat. In hun ogen moet dat over meer gaan dan de eventuele verlenging van de abortustermijn van twaalf tot achttien of twintig weken zwangerschap.

‘De regeringsonderhandelingen duurden haast acht maanden, maar de abortusdiscussie werd in een uur tijd afgehaspeld. Het resultaat is een korte en vage passage in het regeerakkoord waarin staat dat het maatschappelijke debat over abortus verder wordt gezet op basis van het rapport van het expertencomité’, zeggen ethici Raf Geenens en Yvonne Denier, codirecteurs van Ethics@KU Leuven.

Dat vindt u geen goede zaak?

Raf Geenens: Het is positief dat de nieuwe regering een maatschappelijk debat wil opstarten, maar wij hopen dat ze daarbij verder kijkt dan het rapport dat in 2023 op verzoek van de Vivaldi-regering werd opgesteld. Dat geeft een goed beeld van de medische stand van zaken, maar de experts in kwestie doen een wel erg eenzijdige aanbeveling: de uitbreiding van de abortustermijn tot achttien weken.

Yvonne Denier: Op basis van de wetenschappelijke feitenkennis uit het rapport zou nochtans meer dan één mogelijke piste naar voren kunnen worden geschoven. Maar dat is dus niet gebeurd.

Geenens: Integendeel, de indruk wordt gewekt dat experts op basis van wetenschappelijke gegevens kunnen bepalen waar de grens voor abortus moet worden getrokken.

Trekt u die wetenschappelijke feiten dan in twijfel?

Geenens: Helemaal niet. De gegevens over de ontwikkeling van een foetus zijn heel belangrijk, maar op basis daarvan kun je geen morele conclusies trekken over het punt waarop abortus toelaatbaar zou zijn. Zoiets moet eigenlijk een collectieve beslissing van de hele samenleving zijn.

Een van de belangrijkste argumenten om de abortustermijn te verlengen, is dat Belgische vrouwen soms noodgedwongen naar Nederland trekken omdat abortus daar tot 22 weken zwangerschap wordt uitgevoerd en wettelijk zelfs tot 24 weken is toegestaan.

Geenens: Dat is een schrijnende situatie die we niet zomaar naast ons mogen neerleggen. Maar dat betekent nog niet dat we onze wetgeving automatisch aan de Nederlandse moeten aanpassen. Als je die redenering doortrekt, zouden alle Europese landen hun ethische wetgeving gelijk moeten schakelen, terwijl die toch nauw samenhangt met de eigenheid van een samenleving. Net daarom hebben we behoefte aan een maatschappelijk debat waarbij rekening wordt gehouden met álle stemmen en perspectieven. Men doet nu wel alsof dat al is gevoerd en de tijd rijp is voor een beslissing, maar dat klopt helemaal niet. Op dit moment is er in de Belgische samenleving nog geen breed draagvlak voor de verlenging van de abortustermijn.

Denier: Een ethisch dossier als abortus ligt heel gevoelig en maakt mensen emotioneel. Daardoor wordt het debat al snel gepolariseerd. Op den duur trekken de twee groepen zich elk in hun eigen overtuiging terug en gaan ze niet meer met elkaar in discussie omdat ze geen ruzie willen maken. Het gevolg is dat er in onze samenleving gewoon over ethische kwesties wordt gezwegen.

Geenens: Voor het ene kamp is abortus nog altijd een vorm van heiligschennis, voor het andere is het een louter individueel recht dat zo veel mogelijk moet worden uitgebreid. Terwijl de werkelijkheid veel complexer is dan dat. In opiniestukken lees je ook keer op keer dat abortus een individueel recht is: de vrouw in kwestie moet helemaal alleen kunnen beslissen. Iedereen die daar ook maar een beetje anders over denkt, wordt als paternalistisch, betuttelend of conservatief weggezet. Terwijl die vrouw natuurlijk niet in een vacuüm leeft en er dus onvermijdelijk anderen bij haar beslissing zijn betrokken. Toch ben je tegenwoordig al een conservatief als je, bijvoorbeeld, durft te verwijzen naar de rol van de vader of de partner van de vrouw.

Nieuw project zet politiek onder druk: ‘Wij promoten geen abortus, wij promoten het recht op abortus’

Een belangrijk uitgangspunt van de abortuswet is toch juist dat een vrouw zélf kan beslissen?

Denier: Ja, maar dat wil niet zeggen dat er geen andere mensen door worden geraakt. Wij hebben onder meer gesproken met gynaecologen en andere zorgverleners – een van onze medeauteurs, Lore Lannoo, is trouwens zelf gynaecologe. Vandaag moeten zij om medische redenen geregeld een laattijdige zwangerschapsafbreking uitvoeren. De meesten geven aan dat zoiets heel zwaar is voor de ouders en dat die dan ook behoefte hebben aan begeleiding en ondersteuning.

Geenens: Daarnaast is zo’n laattijdige abortus voor die artsen en verpleegkundigen zelf ook geen routinebehandeling. Hoe verder een zwangerschap is gevorderd, hoe ingrijpender het ook voor hen is. Jammer genoeg wordt hun perspectief meestal vergeten.

Geen enkele arts of verpleegkundige is toch verplicht om een abortus uit te voeren?

Denier: Dat klopt, maar onderschat de subtiele ethische druk niet die sommige zorgverleners in de praktijk ervaren. Soms vinden ze het heel lastig om een medische handeling uit te voeren die zich op de grens van leven en dood afspeelt, maar hebben ze toch het gevoel dat ze dat moeten doen omdat ze een zorgplicht hebben tegenover hun patiënt. Dat zorgt vaak voor heel wat morele stress.

Geenens: Dat bewijst nog maar eens dat een individueel recht ook altijd een collectieve dimensie heeft. Wie een zwangerschap afbreekt, doet dat niet alleen. Bovendien verandert de beslissing van de ene mens ook de betekenis van de beslissing van andere mensen. Wordt abortus in onze samenleving meer genormaliseerd – alsof het iets is als een abces dat wordt weggenomen – dan kleurt dat het perspectief van ons allemaal.

Zou u de federale regering de raad geven om weer eens een rist hoorzittingen te organiseren voor ze aan het wetgevende werk begint?

Denier: Het is in geval een heel slecht idee om de wet de komende maanden in allerijl aan te passen. In het regeerakkoord staat duidelijk dat de meerderheidspartijen in consensus over het abortusdossier zullen beslissen, en daar is vandaag nog geen sprake van. Zolang de toon van het maatschappelijke debat niet constructiever wordt, zal men volgens ons ook niet tot een consensus komen. Pas als iedereen met meer respect begint te communiceren, kunnen we op zoek gaan naar gedeelde grond en ook nagaan wat de behoeften van alle betrokkenen zijn. Anders zullen voor- en tegenstanders blijven vastzitten in hun eigen grote gelijk.

Geenens: Pas als mensen bereid zijn om hun eigen zekerheden in twijfel te trekken, wordt het mogelijk om tot een gedragen beslissing te komen waarin iedereen zich herkent.  Zo niet dreigen we in Amerikaanse toestanden te belanden. In de Verenigde Staten werd abortus in de jaren zeventig gelegaliseerd door het arrest van Roe vs Wade zonder dat daar een breed maatschappelijk draagvlak voor was. Het gevolg is dat die beslissing de samenleving jarenlang heeft verdeeld en uiteindelijk helemaal is teruggedraaid. Daar kunnen wij zeker lessen uit trekken.

In de Verenigde Staten werd het recht op abortus gecontesteerd terwijl dat in Vlaanderen helemaal niet het geval is. Hier gaat de discussie vandaag toch louter over de termijn?

Geenens: Dat is waar. Maar als men de abortustermijn zou optrekken zonder dat de meeste mensen daarachter staan of er toch op zijn minst ruimte is om op een respectvolle manier met verschillende visies om te gaan, bestaat het risico dat ook het draagvlak voor abortus op zich begint af te brokkelen.

Denier: Daarom heeft de manier waarop het abortusdebat nu wordt gevoerd ook impact op andere ethische thema’s, zoals euthanasie of het opheffen van de anonimiteit van sperma- en eiceldonoren. Het pluralisme en de diversiteit in onze samenleving nemen toe en dat uit zich in verschillende, soms zelfs tegengestelde waarden en opvattingen. Ondertussen volgen de medische ontwikkelingen elkaar in sneltempo op, waardoor er de hele tijd nieuwe ethische vragen opduiken. Net daarom moeten we proberen om tot een respectvol, zorgvuldig en genuanceerd debat te komen over de ethische thema’s waarmee we vandaag worden geconfronteerd. Anders zal de polarisering de komende jaren alleen maar toenemen.