‘Aanpak seksueel misbruik: drie zaken waar de Kerk zich over moet bezinnen’

‘Een hersteld machtsevenwicht, eerlijke en empathische communicatie en een omarming van wat seksualiteit is, dat zijn drie van de belangrijkste handvatten  om seksueel misbruik te verbannen uit de kerk’, schrijft Sander Vanmaercke als jonge gelovige naar aanleiding van het debat over de Canvas-reeks ‘Godvergeten’.

Dertien jaar geleden daverde de kerk in ons land op haar grondvesten, toen het misbruik van de toenmalige bisschop van Brugge bekend geraakte. Het bracht een schokgolf te weeg. Een stroom van meldingen kwam naar buiten. Slachtoffers begonnen zich uit te spreken over tientallen jaren aan zware feiten binnen kerkelijke context, die veel verder gingen dan één bisschop alleen. Het proces dat erop volgde was er één met vallen en opstaan. Waar eerst ontkenning heerste, werd de kerk doorheen de jaren serieuzer in haar pogingen om enigszins herstel te bieden voor haar gruweldaden. Het is echter verre van voldoende. Vandaag is de daver opnieuw voelbaar via de documentaire ‘Godvergeten’, over misbruik van katholieke priesters en paters in Vlaanderen.

Hoe schrijf je over een thema als dit? Over een onderwerp dat zwaarder is dan enig ander. Over een onderwerp waar je in se als persoon niks mee te maken hebt. Over een onderwerp dat je rillingen geeft wanneer je erover nadenkt. Ik heb erover getwijfeld, maar las dan de woorden van Manu Keirse, rouwexpert en in de kerk verantwoordelijk voor de aanpak en preventie van seksueel misbruik. In een interview met het weekblad Kerk & Leven zegt hij: “Bovendien zag ik hoeveel verdriet er ook in de kerk was vanwege de schandalen. De kerk, dat zijn niet alleen de bisschoppen.” Gelijk heeft hij. Ik voel me als jonge katholiek verbonden met de kerk en wil ook moeilijke onderwerpen als deze dus niet uit de weg gaan. Dat kon ongetwijfeld eerder. Dat kan ongetwijfeld nog feller. Nadenken over dit alles vergt echter tijd, voor mij toch. Want enkel afkeuring uitspreken is voor mij niet voldoende en dat mag het in het algemeen voor katholieken niet zijn.

Oplossingen zijn er nu nodig.  

Intussen raast het debat verder en wordt het hard gespeeld, zeker op sociale media. Ook de discussies over andere kerkelijke thema’s worden opengetrokken, denk aan de financiering van erediensten in ons land. Politieke partijen rollen momenteel over elkaar heen om als eerste en als aller strafste een parlementaire onderzoekscommissie te eisen die moet blootleggen wat er de afgelopen jaren allemaal gebeurd is. Doen! Mij niet gelaten, integendeel. Maar dan wel de voor de slachtoffers alstublieft, niet voor goedkope politieke recuperatie. Het luide geroep van politieke partijen in blitse filmpjes op sociale media doet precies uitschijnen alsof we nog niet goed genoeg wisten welke vreselijke feiten er hebben plaatsgevonden. Quod non. En beweren dat zo’n commissie zaligmakend zal zijn, blijft best ook uit. Het is vooral de kerk zelf die de hand in eigen boezem moet steken en met duidelijke oplossingen op de proppen moet komen.

(Lees verder onder de preview.)

Zonder exhaustief te willen zijn, zijn er drie zaken waar de kerk zich ten gronde over zal moeten bezinnen om dit onderwerp werkelijk serieus te nemen. Daar hebben de slachtoffers recht op, daar heeft iedereen recht op die verdriet gekend heeft door deze vreselijke feiten.

Het is eigen aan de mens om wanneer er iets fout loopt zondebokken te zoeken. Een paar concrete personen aan te duiden die worden beladen met alle zonden van Israël. Dat is in dit dossier niet anders. Begrijp me niet verkeerd: in de kerk zijn er naast de rechtstreekse daders hooggeplaatste figuren die geprobeerd hebben om dit in de doofpot te steken – dat heeft de documentaire meer dan duidelijk gemaakt – en die daar de verantwoordelijkheid voor moeten dragen. Dit is echter een probleem dat veel dieper geworteld is. Het gaat verder dan seksueel misbruik alleen en heeft sterk te maken met verstoorde machtsrelaties. In een instituut dat gekenmerkt wordt door de idee in zekere zin plaatsvervanger te zijn van God op aarde en waar op beslissingsniveau een fundamenteel onevenwicht is tussen de geslachten, dreigt de machtsorde volledig verstoord te worden. Voor dat eerste bestaat, mijns inziens, geen pasklare oplossing, voor dat tweede wel. Totale komaf maken met elke vorm van uitsluiting naar vrouwen toe en het machtsevenwicht in de kerk herstellen.

Twee, het moet gedaan zijn met de passieve houding van het centrale gezag van de kerk in dit dossier. Op twee niveaus: het centrale gezag van het Vaticaan en het centrale gezag van de kerk in ons land. Als een bisschoppenconferentie expliciet vraagt aan het Vaticaan om concrete stappen te zetten, denk aan afnemen van het ambt van Roger Vangheluwe zoals bisschop Bonny in De Afspraak aanhaalde, dan moet het gedaan zijn met verstoppertje te spelen. Zeker als er geen enkele goeie reden is om tegen de vraag van die bisschoppenconferentie in te gaan. De kerk in Rome mag zich niet opstellen als alleenheerser en moet bij uitstek in dossiers als deze luisteren naar haar lokale vertegenwoordigers. Dat neemt niet weg dat diezelfde bisschoppenconferentie – het centrale gezag van de kerk in ons land – zich ook passief opgesteld heeft. En dat is het tweede punt in dit verhaal, de kerk moet leren om zich proactief op te stellen in tijden van crisis. Niet wachten op de laatste aflevering van een documentaire en je daarvoor zo goed als volledig in stilzwijgen hullen.

Ik verwacht leiderschap van bisschoppen en dat begint met proactieve, empathische communicatie. Dat begint met erkenning van de vreselijke fouten die de kerk gemaakt heeft en de manier waarop ze in eerste instantie geweigerd heeft er iets aan te doen. Er is bovendien recent een nieuwe aartsbisschop verkozen. Eén die geen rechtstreekse schuld draagt in dit alles. Die moet zich hierover uitspreken. Die moet luisteren naar de slachtoffers. Die moet zijn verantwoordelijkheid nemen in naam van de hele kerk. De bisschoppen wisten perfect dat deze documentaire eraan kwam. Wees proactief en je bent als kerk niet op achtervolgen aangewezen. Wees proactief en je toont dat je dit wel echt serieus neemt.

Ten derde, en dat is het moeilijkste om hier genuanceerd neer te schrijven, er is een totaalprobleem met seksualiteit in de kerk. Dat zien we in de omgang met homoseksuele relaties, dat zien we op vlak van seksueel misbruik. Ik ben in het volle besef dat dit gevoelig ligt en er bestaat uiteraard geen één-op-één verhouding tussen misbruik en het celibaat, dat ga ik hier dus ook absoluut niet beweren, maar een systeem in stand houden dat volledig ingaat tegen de menselijke natuur, een systeem dat botst op normaal seksueel verlangen, dat leidt tot problemen. Dat is ontzettend hard voor priesters die wel kunnen omgaan met het celibaat en geen aanval naar hen toe, maar het moet echt afgeschaft worden. Al helemaal omdat het vroeger niet bestond in het christendom en de theologische basis ervoor totaal ontbreekt. Er is niemand bij gebaat, het leidt ongetwijfeld tot minder priesters en het draagt bij aan het probleem met seksualiteit in de kerk.

Wat ik hier presenteer is niet zaligmakend, dat weet ik, maar ik ben er wel van overtuigd dat een hersteld machtsevenwicht, eerlijke en empathische communicatie en een omarming van wat seksualiteit is, drie van de belangrijkste handvatten zijn om seksueel misbruik te verbannen uit de kerk. Ik hoop het althans. De slachtoffers hebben het nodig. De samenleving heeft het nodig. En wij gelovigen ook.