Het aantal verkeersongevallen met vluchtmisdrijf in België blijft stijgen. Vorig jaar waren dat er 4800. In 13 procent van alle letselongevallen in 2023 sloeg de dader op de vlucht. Het slachtoffer blijft in zo’n geval achter met een bijkomend trauma. ‘De belangrijkste reden voor een vluchtmisdrijf zit in onze hersenstructuur’, zegt de Nederlandse verkeerspsycholoog Matthijs Dicke-Ogenia.
Vorig jaar gebeurden in ons land 4799 letselongevallen in het verkeer waarbij de dader vluchtmisdrijf pleegde, laat het verkeersinstituut VIAS weten. Dat zijn gemiddeld 13 vluchtmisdrijven per dag. In tien jaar tijd is dat een stijging met 9 procent. De stijgende trend zet zich door, na de daling door corona. Vorig jaar lieten bij zulke ongevallen 19 mensen het leven en raakten 5266 anderen gewond. De helft van de slachtoffers zijn voetgangers of fietsers.
‘Alstublieft, blijf staan en verleen hulp.’ Dat is de oproep van verkeersslachtoffer Lotte in een emotionele getuigenis voor VIAS (zie video). Zij werd tien jaar geleden langs achteren aangereden door een dronken autobestuurder toen ze met haar vriend Willem fietste in Zuid-Frankrijk. Willem kwam daarbij om het leven, Lotte kampt nog altijd met concentratieproblemen en draagt het zware kruis van het verlies van ‘haar droomvent’. ‘Vluchtmisdrijf kan het verschil betekenen tussen leven of dood, tussen een revalidatie met herstel of levenslange letsels.’
Helaas is vluchtmisdrijf zelden of nooit een rationele beslissing, weet Matthijs Dicke-Ogenia, verkeerspsycholoog bij het Nederlandse adviesbureau Oogappel: ‘De onbewuste stressreactie die vluchtmisdrijf is, valt moeilijk te counteren.’
Waarom vluchten sommige autobestuurders na een aanrijding?
Matthijs Dicke-Ogenia: Vaak heeft het te maken met alcoholgebruik, niet-verzekerd zijn en geen verantwoordelijkheid nemen voor de veroorzaakte schade. Die factoren spelen zeker een rol, maar de belangrijkste reden zit in onze hersenstructuur. Bij een acute crisis neemt ons reptielenbrein over en zullen we vechten, bevriezen of vluchten. Door ervaringen in het verleden en onder invloed van stoffen in onze hersenen zullen sommige mensen dus haast automatisch vluchten.
Die stoffen in onze hersenen nemen na een halfuur tot een uur na de aanrijding langzaam weer af. Dan zit je niet meer in die paniekreactie en kan de ratio van het mensenbrein het gelukkig weer overnemen. Op dat moment hangt het af van de omstandigheden – ‘Wat is de schade? Ben ik verzekerd?’ – en de waarden die je hebt meegekregen tijdens je opvoeding of je alsnog aangifte gaat doen.
Die instinctieve vluchtreactie valt moeilijk te vermijden. Kan een vluchtmisdrijf ieder van ons overkomen?
Dicke-Ogenia: Ja, het kan echt iedereen overkomen. Als jij van jezelf al weet dat je in een stresssituatie makkelijk vlucht, is de kans natuurlijk groter. Jonge mannen plegen het vaakst vluchtmisdrijf. Als je alcohol hebt gedronken zul je bovendien nóg minder rationeel reageren en kan die onbewuste vluchtreactie nog meer getriggerd worden.
We moeten leerlingen op school meegeven hoe ze moeten omgaan met zo’n situatie: bekommer je om het slachtoffer, want dat scheelt ook in de strafmaat.
Daarmee zijn slachtoffers die hulp nodig hebben natuurlijk niet geholpen. Valt die instinctieve reactie op geen enkele manier te voorkomen?
Dicke-Ogenia: Door opvoeding kun je mensen er bewuster van maken ook aan het slachtoffer te denken. Maar dat is een langdurig, lastig proces. Zodra onze hersenen reageren in die stressreactie kun je daar heel weinig aan doen.
Op school moeten we leerlingen wel meegeven hoe ze moeten omgaan met zo’n situatie: bekommer je om het slachtoffer, want dat scheelt ook in de strafmaat. Daar kunnen we een basis leggen. De nadelen voor het hulpbehoevende slachtoffer op het moment dat je doorrijdt, moeten ook meer in de media komen.
Bij vluchtmisdrijf waarbij een dode of gewonde valt riskeert de dader in België een gevangenisstraf van 15 dagen tot 4 jaar en/of een boete van 3200 tot 40.000 euro. Helpen zware straffen?
Dicke-Ogenia: Strenger bestraffen helpt echt niet op het moment dat iemand in paniek is. Daar denk je op dat moment niet aan. Wat wel helpt, is mensen voorbereiden op zo’n scenario. Dat vergroot de kans dat het reptielenbrein niet de overhand krijgt. Hoe beter iemand voorbereid is op wat een aanrijding met je doet, hoe groter de kans dat die persoon wel stopt en hulp gaat verlenen.
In 2014 bleef in België nog 24,5 procent van de ongevallen met vluchtmisdrijf onopgelost. In 2022 was dat nog in 13,7 procent van de ongevallen. Kan die stijgende pakkans ontradend werken?
Dicke-Ogenia: Meer camera’s op de weg en auto’s met een dashcam vergroten de pakkans. Dat kan ervoor zorgen dat er minder vluchtmisdrijven gebeuren. Als je toch al waargenomen bent, heeft vluchten niet veel nut meer. Net na de aanrijding zal dat misschien niet helpen, maar wel in de momenten erna, waarbij je tot jezelf komt en misschien de keuze maakt om jezelf aan te geven.
VIAS reageert: ‘De dader belonen die zich later gaat aangeven? Geen goed idee’
Zware straffen lijken niet te werken, en in Nederland is er geen extra strafmaat voor plegers van vluchtmisdrijf die binnen de twaalf uur hun fout inzien en zich aangeven. Knack vroeg een reactie aan VIAS-woordvoerder Stef Willems.
In Nederland is er geen extra strafmaat als iemand die vluchtmisdrijf pleegt zich binnen de twaalf uur gaat aangeven. Een goed idee?
Stef Willems: Dat zal ervoor zorgen dat meer mensen zich aangeven, maar vanuit moreel oogpunt vind ik het niet oké. Het zijn juist de cruciale momenten vlak na een ongeval die bepalend kunnen zijn voor de ernst van het ongeval. Na een aanrijding direct hulp krijgen of een halfuur blijven liggen voor iemand je al dan niet vindt, kan een verschil betekenen voor de rest van je leven. Dus om dan de dader te belonen omdat die zich later gaat aangeven? Geen goed idee. De boodschap moet zijn: ongeacht wat je gedaan hebt en in welke toestand dan ook, blijf staan en verleen hulp.
De boodschap moet zijn: ongeacht wat je gedaan hebt en in welke toestand dan ook, blijf staan en verleen hulp.
In België zijn de sancties voor vluchtmisdrijf een aantal jaar geleden verzwaard. Toch blijven de cijfers stijgen. Die zwaardere sancties werken dus niet?
Willems: Het precieze effect valt moeilijk te meten. Op het moment dat mensen een vluchtmisdrijf plegen zijn ze inderdaad niet bezig met de strafmaat. Toch denk ik dat je vluchtmisdrijf niet lichter kunt bestraffen dan rijden onder invloed.
Een mogelijke oorzaak van de toename is een groter aantal mensen dat lak heeft aan regels. Bovendien is het aantal fietsers, voetgangers en e-steps in ons verkeer toegenomen. Zij zijn het vaakst slachtoffer van aanrijdingen met vluchtmisdrijf, dus stijgt ook het aantal vluchtmisdrijven. Daarmee wil ik hen uiteraard niet de schuld geven.
Waar ziet u wel oplossingen?
Willems: We moeten ervoor zorgen dat er minder mensen onder invloed van alcohol rijden, en dat je sneller kunt controleren of mensen verzekerd zijn. En recidivisten moeten uit het verkeer gehaald worden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier