‘Maatschappelijke verandering is van alle tijden, en is zelden het resultaat van één enkel proces of fenomeen’

‘Uiteraard brengt toenemende migratie en diversiteit veranderingen en spanning teweeg, maar verstedelijking, globalisering, digitalisering, en gentrificatie doen dat evenzeer’, schrijven Omar Ba en Reinhilde Pulinx.

Nog nooit ging het zo veel en zo vaak over migratie, integratie en inclusie als vandaag. En dat komt niet het begrip ervan zelf, maar wel de kakafonie over al deze begrippen ten goede. De discussies, online en offline, raken steeds meer gepolariseeerd. We gebruiken nieuwe woorden, veralgemeningen en amalgamen. De ene voelt zich ongehoord en onbegrepen terwijl de ander zich bedreigd en belaagd voelt.

Een van de belangrijkste misvattingen gaat over de oorzaken van de razendsnelle transformaties die onze samenleving momenteel kent. Het lijkt soms alsof er maar één oorzaak is, en die oorzaak zou dan uitsluitend gaan over de toenemende migratie, de instroom van mensen die van elders naar hier komen.

De diverse samenleving, vooral op te merken in de Vlaamse grootstedelijke gebieden maar meer en meer ook daarbuiten, wordt al jaren geproblematiseerd door extreemrechts en door politici die op zoek naar een gemakkelijke vorm van populariteit. Ze verwijzen naar de aanwezigheid van vreemden als een bedreiging van Vlaamse tradities, normen en waarden. Het is een discours dat sinds enige tijd ook overgenomen wordt door andere politieke en maatschappij-kritische strekkingen.

Maar maatschappelijke verandering is van alle tijden, en is zelden het resultaat van één enkel proces of fenomeen. Zo is secularisering niet het resultaat van toegenomen diversiteit, net zo min als de veranderende eetgewoonten van het gemiddelde Vlaamse gezin. En toch behoren levenbeschouwing en eetcultuur tot de kern van de zogenaamde Vlaamse tradities, normen en waarden.

Uiteraard brengt toenemende migratie en diversiteit veranderingen en spanning teweeg, maar verstedelijking, globalisering, digitalisering, en gentrificatie doen dat evenzeer. Het gaat hier om onderscheiden processen van verandering en verschuiving, die parallel verlopen, eigen oorzaken kennen maar elkaar ook beïnvloeden en versterken.

En dit is niet uniek voor onze samenleving, we zien dezelfde dynamieken in andere delen van de wereld. Laten we het voorbeeld nemen van de stad Dakar in Senegal. Deze stad beslaat minder dan 1 procent van de totale oppervlakte van Senegal, maar is wel goed voor één vierde van de totale bevolking (die geschat wordt op 5 miljoen inwoners). Naast de immigranten uit buurlanden zoals Guinée Conakry, Mali, Benin en Niger, kent Dakar een groot aantal inwijkelingen uit de landelijke gebieden van Senegal. De sociale en maatschappelijke realiteit in Dakar wordt wordt meer beïnvloedt door het proces van verstedelijking dan door het proces van immigratie. 

Die verstedelijking heeft afgelopen drie decennia een enorme impact gehad op de samenleving in Dakar. Het individualisme neemt enorm toe, ten koste van het traditionele collectivistische familiemodel en het gemeenschapsgevoel in de Dakarese wijken. Oudere inwoners van de stad wijten dit vaak aan de instroom van nieuwkomers uit het binnen- en buitenland, maar ook aan de toenemende kloof tussen arm en rijk. Dakar is een stad geworden van uitersten waar nieuwe, dure wagens de straat delen met paard en kar. Een ander fenomeen is de gentrificatie in sommige buurten waar de huizen opgekocht worden door meer welvarende en koopkrachtige mensen uit de diasporas. Vele oudere inwoners van Dakar herkennen ‘hun’ stad niet meer en voelen zich niet meer veilig door de exponentieel groeiende bevolking. Ze kennen de cultuur en gewoontes niet meer van de jongeren, die via internet en sociale media meer gemeenschappelijk hebben met leeftijdsgenoten in andere wereldsteden.  

Sociale, demografische en maatschappelijke veranderingen vinden overal en altijd plaats en kennen verschillende onderliggende dynamieken, ook in Vlaanderen. Dit zorgt voor wrijving, verlies, ontheemding en spanning. En daar moeten we als samenleving een antwoord op vinden. Het voortdurend en uitsluitend benoemen van immigratie als oorzaak, en focussen op bepaalde gekleurde en religieuze minderheden, leiden tot een sfeer van angst, polarisatie en vervreemding van elkaar.

Het gaat niet langer om ‘zij’, die zich moeten aanpassen en een plek zoeken in ‘onze’ samenleving (integratie). Het gaat ook niet meer om ‘wij’, die de nodige ruimte moeten maken zodat ‘zij’ hier een plek kunnen vinden (inclusie). Het gaat om ‘wij’ die samen zoeken over hoe de organisatie van een nieuwe gemeenschappelijke ruimte mogelijk te maken.