LuxLeaks-klokkenluider: ‘Onrechtmatige belastingoptimalisatie bestaat in Europa nog altijd’

Tien jaar geleden deed Antoine Deltour Luxemburg op zijn grondvesten daveren. Door confidentiële documenten te lekken, lag hij aan de basis van LuxLeaks, dat oneerlijke belastingpraktijken in het Groothertogdom blootlegde. Maandag komt hij naar Brussel om te getuigen op een studiedag voor klokkenluiders. ‘Jan Modaal begrijpt vandaag min of meer wel wat het probleem is met belastingoptimalisatie.’

Door Kristof Clerix en Xavier Counasse

Met niet meer dan een brievenbusfirma in het Groothertogdom en een geheime deal met de Luxemburgse overheid konden meer dan 300 grote bedrijven jarenlang miljoenen euro’s aan belastingen besparen. Dat weten we door klokkenluider Antoine Deltour, die daarover confidentiële documenten van zijn toenmalige werkgever PwC had ontvreemd.

Het Internationale Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) – waar journalisten van Knack, De Tijd en Le Soir lid van zijn – analyseerde de gelekte informatie en publiceerde op 5 november 2014 het LuxLeaks-onderzoek. Ook 26 van de rijkste families en grootste bedrijven van ons land bleken klant in Luxemburg – van de familie de Spoelberch tot Accent Jobs for People.

Na een klacht van PwC werd Antoine Deltour door de Luxemburgse justitie vervolgd. In eerste aanleg en hoger beroep kreeg hij nog een gevangenisstraf, maar in 2018 werd hij door het Luxemburgse Hof van Cassatie vrijgesproken en erkend als klokkenluider.

Tegenwoordig woont Antoine Deltour in Frankrijk. Sinds zijn ontslag bij PwC werkt hij voor het Franse Nationaal Instituut voor de Statistiek. ‘Ik ben nog steeds bezig met cijfertjes, maar niet meer met financiële zaken. Ik heb geen grote verantwoordelijkheid, zegt Deltour, die maandag in het federale parlement in Brussel deelneemt aan een studiedag over klokkenluiders.

Hebt u vorige maand de tiende verjaardag van LuxLeaks gevierd?

Antoine Deltour: Ik heb geen feestje gebouwd, nee. Ik weet niet of er iets te vieren valt. Maar het is natuurlijk een symbolische datum.

Hoe blikt u terug op de juridische perikelen die u heeft moeten doorstaan?

Antoine Deltour: De moeilijkste periode voor mij was de fase tussen de aanklacht in 2014 en het eerste proces, omdat ik geen idee had wat mij daar te wachten stond. Mijn huis werd doorzocht. Ik zat een dag in de cel in Frankrijk, onder politiebewaking. De hele zaak hing als een zwaard van Damocles boven mij. Maar daarna ging het snel en in 2018 ben ik helemaal vrijgesproken.

Zou u het opnieuw doen, geheime documenten toevertrouwen aan een journalist?

Deltour: Klokkenluiders handelen vaak impulsief, gedreven door een sterk gevoel van verontwaardiging. Het gebeurt maar zelden dat ze hun parcours helemaal plannen. Je moet de gevolgen voor de klokkenluider afzetten tegen de impact van de onthullingen. En op dat vlak was het voor mij buitengewoon. Dankzij de slagkracht van ICIJ was er in verschillende landen media-aandacht voor het probleem dat mij al langer bezighield. Ik had nooit verwacht dat er zoveel gepraat zou worden over belastingoptimalisatie en over de Luxemburgse praktijken. Voor mij rechtvaardigde het eindresultaat wat ik heb gedaan. Ik heb er geen spijt van.

Waar bent u het meest trots op?

Deltour: Als er één onbetwistbare overwinning is, dan is het wel de bewustmaking van het publiek. Jan Modaal begrijpt vandaag min of meer wel wat het probleem is met belastingoptimalisatie. Dat is natuurlijk niet alleen dankzij LuxLeaks, er zijn ook andere affaires gevolgd. Maar LuxLeaks heeft wel geholpen om het probleem aan te kaarten, en om het grote publiek de omvang van het probleem te doen inzien.

Is er sindsdien ook echt iets veranderd?

Deltour: Het plaatje is gemengd. Onrechtmatige belastingoptimalisatie bestaat in Europa nog altijd. Er zijn weliswaar ambitieuze pogingen gedaan om die praktijken te reguleren, met name onder leiding van de OESO en de G20. Maar het probleem blijft eigenlijk bestaan. Elk Europees land probeert het meest aantrekkelijke belastingkader aan te bieden om investeringen aan te trekken. Dat leidt tot een race naar de bodem. Zolang we het kader niet aanpassen en er geen nauwere Europese samenwerking komt, zal het systeem niet veranderen.

Maar het aantal ‘rulings’ of geheime belastingafspraken is toch flink gedaald in Luxemburg?

Deltour: Dat zou je als een overwinning kunnen zien. Dankzij LuxLeaks zijn rulings nu transparanter geworden. Maar sinds die rulings transparant zijn, sluit Luxemburg er haast geen meer af. Ze zijn nu vervangen door een systeem van zogenoemde ‘informatiebrieven’, weten we uit de LuxLetters-affaire. Die brieven bieden minder rechtszekerheid omdat ze niet door de fiscus afgestempeld zijn. Maar het principe is eigenlijk hetzelfde. Kortom, eigenlijk zijn dezelfde belastingpraktijken nog altijd van toepassing.

Hebt u zelf nog contact gehad met uw vroegere werkgever PwC?

Deltour: Niet rechtstreeks. In het kader van een reportage hoorde ik PwC wel antwoorden dat ze de ‘prijs hadden betaald’ voor de hele affaire. Dat raakte mij wel, want voor mij is de zaak natuurlijk geëindigd met een juridische overwinning. Dat je naar de rechtszaal moet om je te verdedigen, dat moet je niet per se als een straf zien. Uiteindelijk ben ik erkend als klokkenluider die rechtmatig heeft gehandeld.

PwC blijft inmiddels gewoon verder boeren. Vindt u dat ergens oneerlijk?

Deltour: Helemaal. Wat voor PwC het moeilijkste was, is dat ze intern moesten uitleggen dat het ‘allemaal niet zo erg was’. Ten tijde van het proces werd zelfs gezegd dat LuxLeaks hen nieuwe klanten had opgeleverd – omdat die zo het Luxemburgse belastingkader hadden ontdekt. Dat is een schrijnend onrecht.

Het goede nieuws: Europa heeft de voorbije jaren zijn klokkenluider-wetgeving aangescherpt.

Deltour: Op dat vlak is er inderdaad veel vooruitgang geboekt, vooral omdat klokkenluiders nu beter beschermd zijn tegen represailles. Moest die wetgeving er ten tijde van LuxLeaks al zijn geweest, dan was ik misschien in eerste aanleg al vrijgesproken.

Wat is volgens u de beste bescherming voor klokkenluiders? 

Deltour: De makkelijkste periode voor mij was toen ik nog een anonieme bron was. Zodra je uit de anonimiteit treedt, heeft dat een grote invloed op je werksituatie. Klokkenluiders worden haast gedwongen om zich om te scholen, omdat de vertrouwensband met hun werkgever verbroken is. En alles wordt moeilijker. Als ik mijn CV instuur en iemand googelt mijn naam, dan weten ze meteen wat ik gedaan heb.

Bent u eigenlijk een bekendheid geworden?

Deltour: Dat is relatief hoor, ik ben geen reality-tv-ster (lacht). Mensen spreken me niet aan op straat voor een handtekening. Dus het is allemaal wel te overzien.

Maandag spreekt u in het Belgische parlement op een studiedag over klokkenluiders. Wat zal uw voornaamste boodschap zijn?

Deltour: Interessant aan mijn parcours is dat het aantoont dat klokkenluiden ook kan dienen om een debat aan te wakkeren dat nog niet uitgeklaard is. Volgens de betrokkenen waren de praktijken die aan het licht zijn gekomen namelijk legaal. En verder kunnen juridische procedures – ook al zijn ze niet altijd makkelijk – ook goed aflopen. Dat het een bijzonder geruchtmakende zaak was, heeft in mijn voordeel gespeeld. Klokkenluiden resulteert dus niet altijd in harde represailles.

Zou u mensen aanmoedigen om uw voorbeeld te volgen?

Deltour: Vandaag heerst er een beetje een gevoel van machteloosheid en berusting. Maar soms kun je ernstige problemen aanpakken door aan de alarmbel te trekken. Het is goed om van dat recht gebruik te maken. Vooral in een tijd waarin instellingen zwak staan en onze verkozenen sommige praktijken niet reguleren – ten gunste van groei en competitiviteit. Klokkenluiders zijn nodig in een democratie. Ze zijn belangrijk om het publieke debat te informeren. Zo keert de macht terug naar de burger.