‘Leefloners laten controleren door privébedrijven: Wat zijn de kosten, en wat de opbrengsten?’

Docent overheidsmanagment Bram Verschuere (UGent) over de plannen van het Antwerps OCMW in te schakelen om mensen die een leefloon ontvangen, te controleren. ‘Er blijven nog wat vragen onbeantwoord.’

Het Antwerpse stadsbestuur wil privébedrijven inschakelen om mensen met een leefloon te controleren. Deze beleidskeuze is andermaal voer voor een pittige discussie tussen wat ik hier gemakshalve even ‘links’ en ‘rechts’ noem. Van op afstand bekeken wil ‘rechts’ de ‘profiteurs’ klissen die onrechtmatig gebruik maken van een systeem dat met de zuurverdiende centen van de hardwerkende Vlaming wordt betaald. ‘Links’ vindt dit een zoveelste onnodige stigmatiserende maatregel, die bevolkingsgroepen die het moeilijk hebben wil viseren.

Met mijn excuses voor deze ietwat populistisch geformuleerde inleiding. Ik probeer het hieronder goed te maken door de discussie een stuk te nuanceren. Er blijven immers nog heel wat vragen onbeantwoord. In dezelfde beweging nodig ik de betrokken politici uit om klaarheid te scheppen over een aantal zaken.

De vraag die in dit soort discussies vaak als eerste opduikt is: wat levert het op als een OCMW dankzij het werk van zo’n privéfirma een aantal onrechtmatig toegekende leeflonen kan uitsparen? We weten (nog) niet wat het kost. De SP.a-oppositie spreekt van 300.000 euro om dit soort firma’s te betalen, de OCMW-voorzitter wil daar geen uitspraak over doen, en wacht liever de offertes af. We weten ook niet wat het opbrengt. Enkele anonieme bronnen uit privébedrijven die in Nederland al langer aan de slag zijn in opdracht van de overheid, beweren dat er in 33% van de gecontroleerde gevallen sprake zou zijn van fraude. Goed bestuur is dus onder andere efficiënt bestuur. Maar het is lastig om daar uitspraken over te doen als we niet weten wat de kosten en de opbrengsten zijn.

Daarnaast: hebben we privébedrijven nodig om mensen te controleren in opdracht van de overheid? Voor controles binnen de EU is er geen probleem want er is gegarandeerde gegevensuitwisseling tussen de overheden van de lidstaten. Voor landen buiten de EU zijn er verdragen nodig die dergelijke gegevensuitwisseling mogelijk maken. Bij gebrek aan dergelijke verdragen moet onze overheid dus op een creatieve manier aan de nodige gegevens zien te geraken. En dus wil Antwerpen bedrijven inschakelen die samenwerken met mensen die ter plaatse wel toegang hebben tot gegevens. Het lijkt het betere detectivewerk, zij het wel binnen de grenzen van het wettelijke.

Wanneer een overheid met dit soort creatieve oplossingen komt, is het vanuit democratisch standpunt zeer belangrijk dat er duidelijkheid wordt geschapen: over het mandaat dat die bedrijven krijgen, over hoe dat mandaat gecontroleerd zal worden, en binnen welke kaders de verzamelde gegevens zullen gebruikt worden om een beslissing te nemen over de rechtmatigheid van het leefloon. Want ook dat is goed bestuur: een overheid moet verantwoording afleggen. En dat kan enkel wanneer er absolute duidelijkheid is over de manier waarop er gewerkt wordt, en de manier waarop beslissingen worden genomen.

Gelijkberechtiging

Dit brengt ons bij een derde punt van goed bestuur: gelijkberechtiging. Lokale besturen, zoals stad Antwerpen, hebben de taak om zelf het onderzoek in het kader van het leefloon te doen. Zij beslissen met andere woorden wie er beroep op kan doen, en wie niet. In die optiek mag, denk ik, stad Antwerpen beslissen over hoe de dossiers van mensen met een leefloon worden gecontroleerd en opgevolgd. Dit uiteraard binnen de kaders van de federale wetgeving die voor een stuk gelijke behandeling moet zorgen. Als lokale besturen nu hun rol op een iets creatievere manier gaan invullen, dan dienen de federale kaders misschien ook herbekeken te worden. Net om de gelijkberechtiging over het ganse grondgebied te vrijwaren.

Ten slotte: als het zo zou zijn dat er effectief op grote schaal wordt gefraudeerd, dan is dat een belangrijke en niet te negeren vaststelling. Het systeem van sociale bijstand is op solidariteit gestoeld, en kan enkel steun van de bevolking blijven genieten als er garanties zijn dat het systeem transparant en eerlijk is. Dit is een legitieme vraag. Ook voor de mensen die de hulp echt nodig hebben is het bestrijden van sociale fraude belangrijk. Als we daar in zouden slagen, en het systeem efficiënter maken, dan leidt dat misschien tot middelen die geïnvesteerd kunnen worden in het verhogen van de leeflonen, die nu eigenlijk eerder ‘overleeflonen’ zijn. Want ook dat is goed bestuur: een effectief systeem ontwikkelen om als overheid het maatschappelijk doel te realiseren. En dat is in dit geval nog altijd mensen in armoede ondersteunen. Liefst iets meer dan nu het geval is.