Laat het Vlaamse onderwijs zich misbruiken voor de tewerkstelling van Indiase verpleegkundigen?

Vier graduaatsscholen moesten de voorbije weken uitleg geven aan de Onderwijsinspectie over hun verkort programma voor Indiase verpleegkundigen. Intussen houdt ook het arbeidsauditoraat het nieuwe arbeidsmigratiekanaal tegen het licht.

De directies van vier graduaatsscholen verpleegkunde moesten de voorbije weken overuren draaien. Hivset Turnhout, StFran Leuven, Sint-Augustinus Aalst en Vives Kortrijk kregen half mei een verrassingsbezoek van de Vlaamse Onderwijsinspectie. Het gaat om vier HBO5-opleidingen waar Indiase verpleegkundigen via een verkort traject een erkend Vlaams graduaatsdiploma kunnen behalen, waarna ze van de FOD Volksgezondheid een visum krijgen dat professionele toegang geeft tot de Vlaamse zorg.

In januari onthulde Knack hoe de voorbije twee jaar een honderdtal Indiërs via dit traject in Vlaamse woonzorgcentra aan de slag kon gaan, terwijl in de vier scholen een nieuwe lichting van 75 verpleegkundigen werd klaargestoomd. Die zijn intussen zelf aan het werk, maar hun plaatsen in de opleidingen werden alweer door een volgende generatie ingenomen.

Ongewild haalde de laatste generatiewissel alle voorpagina’s. Een groep van 43 studenten werd op 12 april via Parijs ingevlogen en per bus naar Leuven en Aalst gebracht. Ondanks een negatieve PCR-test op de luchthaven Charles de Gaulle bleken 21 studenten enkele dagen later besmet met de Indiase coronavariant.

2500 euro per Indiër

De timing van de Vlaamse Onderwijsinspectie, half mei, staat wellicht niet los van dat sterk gemediatiseerde incident. Eerder al was Vlaams minister van Werk en Economie Hilde Crevits (CD&V) in actie gekomen. Gepolst door Knack kondigde ze in januari aan de Vlaamse Sociale Inspectie in te schakelen om deze nieuwe vorm van arbeidsmigratie tegen het licht te houden.

Vooral de centrale rol van bemiddelaar Babu Abraham deed vragen rijzen. De Indiër, gewezen professor bedrijfsbeheer aan verschillende Franse universiteiten, houdt bij alle delen van het migratietraject de sleutels in handen. Hij selecteert de kandidaten in de Zuid-Indiase deelstaat Kerala: afgestudeerde bachelors met verschillende jaren werkervaring, niet zelden in het Midden-Oosten. Hij regelt de emigratiepapieren, rekruten betalen zo’n 4000 euro om in Abrahams privéschool opleidingsmodules te volgen die hen klaarstomen voor de eenjarige opleiding in Vlaanderen.

Ook in die fase deelt Abraham de lakens uit: tijdens de opleiding is hij betrokken bij de keuze van de stageplaatsen. Zodra de verpleegkundigen afgestudeerd zijn, onderhandelt hij namens zijn rekruten met werkgevers over arbeidsvoorwaarden en huisvesting. Woonzorgcentra betalen aan zijn Franse bedrijf Ipavenir 2500 euro per Indiër, geen overdreven bedrag in een markt waar gespecialiseerde recruiters vlotjes 10.000 euro vragen voor het aanbrengen van een gediplomeerde verpleegkundige. Over de achtergrond van dit verhaal bestaat immers geen discussie: Vlaanderen kampt zoals heel Europa met een enorm tekort aan verpleeg- en zorgkundigen. Gezien de vergrijzing is het probleem het grootst in de ouderenzorg.

‘In principe vallen deze scholen niet binnen onze bevoegdheid’, zegt Lieven Viaene, directeur van de Vlaamse Onderwijsinspectie. ‘HBO5 verpleegkunde is een buitenbeentje, het is de enige graduaatsopleiding die niet in een hogeschool is ingekapseld. Er wordt wel met hogescholen samengewerkt, maar de 18 HBO5-instellingen worden georganiseerd en gesubsidieerd volgens de regels van het secundair onderwijs. Behalve voor de inspectie, we hebben al sinds 2009 geen doorlichting meer gedaan’.

Verontrustende signalen

Dat verandert binnenkort. De Vlaamse regering, bezorgd over het niveau van de graduaatsopleidingen, heeft bij de Vlaamse Onderwijsinspectie en de voor het hoger onderwijs bevoegde Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) een aangepast beoordelingskader besteld. Het ontwerp is nog niet goedgekeurd, maar dat heeft het kabinet van onderwijsminister Ben Weyts (N-VA) niet belet om Viaenes dienst begin mei met een specifieke missie naar Turnhout, Leuven, Aalst en Kortrijk te sturen.

‘We hadden verontrustende signalen opgevangen, zowel vanuit de scholen als van de werkgevers’, zegt woordvoerder Michaël Devoldere. ‘We maken ons bovendien zorgen over de taalwetgeving, het vereiste niveau Nederlands bij de uitstroom.’ Behalve taalkennis heeft de inspectie de toelatingsvoorwaarden, de samenhang van de lesmodules en het evaluatiesysteem tegen het licht gehouden.

Dat laatste is een teer punt. Haast alle Indiërs behalen binnen de voorziene duur hun Vlaamse diploma. Dat kan op de grote motivatie van de Indiërs wijzen, die hun studie overigens combineren met betaald werk als zorgkundige, vaak in dezelfde woonzorgcentra waar ze daarna als verpleegkundige worden aangeworven. Het kan er ook op wijzen dat de lat laag ligt, wat op termijn funest is voor iedereen met een graduaatsdiploma verpleegkunde.

Het rapport wordt deze week nog aan de Vlaamse regering overgemaakt. Viaene wil er niet op vooruitlopen, maar bevestigt wel dat de rol van Babu Abraham een aandachtspunt was. Dat is zeker het geval bij het opsporingsonderzoek dat de Brugse arbeidsauditeur Filip De Ketelaere heeft bevolen. De grote middelen worden ingezet: zowel de Vlaamse Sociale Inspectie, de federale dienst Toezicht op de Sociale Wetten, de Federale Gerechtelijke Politie als de Dienst Vreemdelingenzaken is betrokken.

Ze moeten nagaan of er inbreuken op de migratiewetgeving zijn en of er fraude met verblijfs- en arbeidsvergunningen werd gepleegd. Het onderzoek kan een half jaar aanslepen. ‘We willen vooral nagaan of onderwijs hier niet wordt misbruikt bij een nieuwe vorm van arbeidsmigratie’, zegt De Ketelaere.

Geen tekort in India?

Van het onderzoek door het arbeidsauditoraat heeft Daniël Leeten, directeur van HBO5 Hivset, nog niets gemerkt. Van de passage van de Vlaamse Onderwijsinspectie des te meer. ‘Hivset kwam als eerste aan de beurt’, zegt de directeur, die zich de Vlaamse pionier van de Kerala-piste mag noemen. ‘We werden anderhalve dag op voorhand op de hoogte gebracht – bij een klassieke doorlichting krijg je minstens veertien dagen. Officieel was het trouwens een “bezoek voor dringende vragen”.’

Leeten, die de commotie naar aanleiding van het Knack-dossier betreurt, denkt niet aan opgeven. Bij Hivset volgen momenteel 25 Indiërs de verkorte opleiding, 16 lopen stage. In februari is de school met een nieuw initiatief gestart: 50 piepjonge Indiërs zijn in Turnhout aan een volledige, driejarige graduaatsopleiding begonnen. Allemaal door Babu Abraham geselecteerd in Kerala, waar het surplus van verpleegkundigen op 100.000 wordt geschat. Het lijkt een evidente vraag of die niet beter in India kunnen worden ingezet, nu het land kampt met een apocalyptische gezondheidscrisis. Maar zo eenvoudig ligt het niet.

In Kerala, bekend om zijn uitstekende gezondheidszorg, werd al meer dan de helft van de volwassen bevolking met het AstraZeneca-vaccin gevaccineerd. De deelstaatregering heeft tijdens de eerste lockdown massaal geïnvesteerd in de productie van zuurstof. Bovendien zit arbeidsemigratie ingebakken in het opleidingssysteem. Kerala-nurses vinden al decennia massaal de weg naar ziekenhuizen in de Golfstaten, het Verenigd Koninkrijk en Ierland, waar lonen vele malen hoger liggen.

‘We hebben met de vier scholen overlegd’, zegt Leeten. ‘Natuurlijk blijven we schaven aan de opleiding, maar we zien op dit moment geen reden om de samenwerking met Babu Abraham te stoppen. We gaan door, als de Onderwijsinspectie het ons toelaat.’ Het eigenbelang van de scholen ligt voor de hand, ook Indiase studenten worden gesubsidieerd. Leeten schermt bovendien met een maatschappelijk belang. ‘Ik heb recent nog een werkgever gehoord die wanhopig was omdat hij een afdeling in zijn woonzorgcentrum niet bestaft kreeg’, zegt hij. ‘Dat is overal in Vlaanderen de realiteit. Het zou zonde zijn geen buitenlands talent aan te trekken.’