Ventilus: ‘Voor CD&V is bovengronds traject electorale zelfmoord’

Eind deze week begint in Egypte de jaarlijkse klimaattop van de Verenigde Naties. Vlaams milieuminister Zuhal Demir blijft thuis. Kurt Deketelaere, professor milieurecht met een verleden op CD&V-kabinetten, is hard voor haar beleid. ‘Haar aankondigingspolitiek heeft weinig tot niets in gang gezet.’

Heeft Zuhal Demir (N-VA) vorige zondag haar frontale aanval op de KU Leuven ingezet om de aandacht af te leiden van wat een dag later naar buiten zou komen?’ Kurt Deketelaere, hoogleraar milieu-, energie- en klimaatrecht aan de KU Leuven, is er niet hélemaal zeker van, maar hij vraagt het zich wel hardop af. Demir kondigde stoer aan dat ze als minister van Toerisme een subsidie voor de KU Leuven wilde inhouden omdat de universiteit volgens haar niet kordaat genoeg had opgetreden in een verkrachtingszaak. Een dag later kwamen nieuwe cijfers over het Vlaamse klimaatbeleid naar buiten. En weer haalt Vlaanderen zijn doelstellingen niet. Minister Demir verscheen al vaker op de radar van Deketelaere. Zowel haar onorthodoxe juridische optreden als haar gebrek aan klimaatambitie ergert hem duidelijk.

Wat bezielde de minister om zo uit te halen naar de KU Leuven?

Kurt Deketelaere:Zuhal Demir is ongetwijfeld een verstandige vrouw. Ik ben er honderd procent zeker van dat ze beter weet, al is het maar omdat ze gestudeerd heeft aan de rechtsfaculteit in Leuven, waar ik ook al jarenlang doceer. En onze studenten weten maar al te goed dat juristen ander gedrag moeten vertonen dan dat van de minister. Een strafprocedure en een tuchtprocedure moeten in alle omstandigheden correct verlopen. De ongelukkige consequentie daarvan is vaak dat er amper of niet over een verdachte mag worden gecommuniceerd. Zeker bij heel emotionele en afschuwelijke zaken als een verkrachting ligt dat gevoelig, maar een minister van Justitie moet die gang van zaken respecteren. Het rapport van de regeringscommissaris heeft intussen duidelijk gemaakt dat de KU Leuven alle procedures correct heeft gevolgd, dus wat heeft de minister nu bereikt? Ze heeft de positie van het slachtoffer in het gedrang gebracht en een van de belangrijkste instellingen van het land onterecht verdacht gemaakt. Dat is er ver over. Vandaar mijn hersenkronkel van maandag, dat ze met die buitensporige actie misschien vooral de aandacht van iets anders wilde afleiden: het slechte klimaatbeleid. Maar waarschijnlijk ben ik obsessed. (lachje)

Bedrijven als DEME, Umicore en Arcelor Mittal spelen de voortrekkersrol inzake klimaat en duurzaamheid, niet de Vlaamse overheid.

Daags nadienberichtte De Standaard dat Vlaanderen nog altijd niet op koers zit om tegen 2030 zijn uitstoot met 40 procent te verminderen. Demir zei daarop wat ze al sinds haar aantreden zegt: ‘Er is in het verleden te veel gefocust op de verhoging van doelstellingen en te weinig op concrete maatregelen.’ Doet zij het dan beter sinds zij de bevoegde minister is?

Deketelaere: Bij de start van haar ministerschap was ik gecharmeerd door haar optreden. Ik heb zelf vijf jaar meegedraaid in de Vlaamse regering, waarvan twee jaar als kabinetschef van Hilde Crevits (CD&V), en ik heb het nogal voor ministers die publiekelijk durven te zeggen waar het op staat. Maar natuurlijk moeten aankondigingen wel tot resultaten op het terrein leiden, anders is het veelal niet meer dan – ik zal het woord maar gebruiken – populisme. Het is heel eenvoudig om elke dag in de media te verkondigen wat er allemaal moet en zal gebeuren. Maar na drie jaar zien we dat die aankondigingspolitiek weinig tot niets in gang heeft gezet. We hebben dus weer drie jaar verloren. Dat heeft mij ontgoocheld. Nog altijd is Demir vooral bezig over wat er ‘in het verleden’ allemaal is misgelopen, terwijl haar partij al zo’n twintig jaar in de Vlaamse regering zit. Dit is de tweede regeerperiode waarin de N-VA de minister-president levert, en die partij is ondertussen zo machtig dat haar coalitiepartners onzichtbaar zijn geworden. De Vlaamse regering heeft een aantal goede maatregelen genomen, zoals het renovatiebeleid en het uitfaseren van stookolieketels en gas. Maar alles bij elkaar is het allemaal te weinig en te traag. Vandaag spelen bedrijven als DEME, Umicore en ArcelorMittal in Vlaanderen de voortrekkersrol inzake klimaat en duurzaamheid, niet de Vlaamse overheid.

U was enkele jaren voorzitter van de Vlaamse energieregulator VREG. Uw opvolger was Ronnie Belmans, die ook geregeld in de clinch lag met de minister. Demir wil het capaciteits- tarief voor energie dat de VREG heeft uitgewerkt nu zelfs aanvechten in de rechtbank.

Deketelaere: Het capaciteitstarief moet er samen met digitale meters voor zorgen dat het energiegebruik van mensen beter gestuurd kan worden. Kort gezegd: ze worden gestimuleerd om elektriciteit te verbruiken wanneer ze het goedkoopst is. De onafhankelijke energieregulator werkt zo’n tariefsysteem uit, waarna de minister de regulator binnen en buiten het parlement begint te bashen. Het is namelijk mogelijk dat door het capacititeitstarief iemands energiefactuur ietsjes verhoogt, en dat zoiets tegen haar gebruikt wordt in de verkiezingscampagne van 2024. Haar populistische reflex is om zo’n maatregel te blokkeren, en er zelfs tot in de rechtbank tegen te strijden. Het is hemeltergend.

Meestal zijn het milieuactivisten die in de rechtbank hun gelijk proberen te halen. Vorige week werd nog maar eens een nieuwe zaak aangespannen over de Vlaamse luchtkwaliteit. Bent u gelukkig met zulke procedureslagen?

Deketelaere: De rechterlijke macht is er om de naleving van de regelgeving te controleren en indien nodig te bestraffen. Zo simpel is het. Iets helemaal anders zijn veel van de klimaatzaken die in heel wat landen zijn aangespannen. Vaak zijn ze bedoeld om rechters klimaatdoelstellingen en emissiereducties te laten opleggen aan overheden of bedrijven die strenger zijn dan de Europese of nationale regelgeving vereist. In de Belgische klimaatzaak heeft de rechtbank van eerste aanleg in Brussel daarover gelukkig een heel genuanceerd oordeel geveld: de overheden werden veroordeeld, maar tot teleurstelling van de actievoerders legde de rechter geen nieuwe reducties op. Daar ben ik tevreden mee. In Nederland daarentegen heeft de rechterlijke macht zich wel in de plaats van de wetgevende macht gesteld en nieuwe doelstellingen en tijdskaders opgelegd. Dat is een slechte zaak.

‘Activistische rechters kunnen we missen als de pest’, zei u al in Trends. Zijn die er ook in België?

Deketelaere: In België valt het in mijn vakgebied nog behoorlijk mee. Buiten een arrest dat de komst van een pompstation verbood, louter omdat de bewuste gemeente was aangesloten bij een convenant van steden en gemeenten tegen de klimaatopwarming, zijn er weinig flagrante voorbeelden. Alweer: in Nederland is het hek wel van de dam, en worden grote bedrijven zoals Shell geviseerd. Nochtans hebben ze allemaal vergunningen die volkomen rechtmatig bekomen zijn.

CD&V had nooit in Vivaldi mogen stappen. De partij is er overbodig, kan elke dag van de week aan de deur worden gezet en wordt ook zo behandeld.

Laten we het even over het stikstofdossier hebben.

Deketelaere:(onderbreekt) Mag ik eerst opmerken dat ik ook over dat dossier, net als over alle andere, altijd commentaar geef als academicus en jurist? Het trollenleger op Twitter lijkt vaak te denken dat ik uitsluitend spreek als CD&V’er of man van de Boerenbond.

Dat bent u natuurlijk ook wel.

Deketelaere: Ik heb al vijftien jaar geen partijkaart meer. En wat de Boerenbond betreft: ik ben ooit gevraagd door Piet Vanthemsche om in de raad van bestuur van de MRBB te zitten (de holding boven de Boerenbond, nvdr) omdat hij juist kritische en deskundige mensen nodig had. Het is onzinnig te denken dat ik mij alleen over die dossiers zou uitlaten nadat ik mijn mening heb voorgelegd aan de Boerenbond. Maar natuurlijk ken ik er veel mensen goed en spreken we elkaar geregeld.

Vragen CD&V’ers u nog weleens om advies?

Deketelaere: Dat gebeurt soms, ja. Maar politici of kabinetsleden van andere partijen doen het evengoed.

U behoorde dit voorjaar tot de luidste critici van het Vlaamse stikstofakkoord. Boerderijen die nog maar enkele jaren geleden een vergunning hadden gekregen, zouden daardoor binnenkort moeten sluiten. U vindt het fundamenteel oneerlijk, zelfs onwettig, dat landbouwbedrijven meer geviseerd worden dan, bijvoorbeeld, de industrie. Die kritiek loopt natuurlijk gelijk met het standpunt van de Boerenbond.

Deketelaere: Logisch, toch? Wel meer mensen met een neutrale kijk op dat dossier zijn het met mij eens. Het arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen was volkomen terecht: anderhalf jaar geleden maakte een rechter ermee duidelijk dat ons juridisch kader inzake stikstof met haken en ogen aan elkaar hing en niet in lijn was met de Europese regelgeving. Maar hoe probeert de minister sindsdien onze uitstoot naar beneden te krijgen? Ze maakt via een illegale ministeriële instructie een volstrekt ongefundeerd onderscheid tussen industriële en landbouwbedrijven. Eigenlijk probeert ze de landbouwsector dood te knijpen, zodat de industrie haar gangetje kan gaan. Hadden de industrie, de bouw-, transport- en infrastructuursector hun uitstoot gereduceerd zoals de landbouwsector het de voorbije dertig jaar heeft gedaan, dan zouden we al veel verder staan.

Ook boerderijen stoten nog altijd veel te veel stikstof uit. In september legde een uitzending van het VRT- programma Pano daarvoor de schuld bij de Boerenbond: die zet boeren aan tot schaalvergroting, wat het probleem alleen maar verergert.

Deketelaere: Voor mijn mentale welzijn kijk ik al jaren niet meer naar zulke actuaprogramma’s. Al bleek wel dat ook die documentaire met veel vooringenomenheid is gemaakt. Kijk, de Boerenbond verdedigt de belangen van zijn 16.000 leden. Onder die leden zitten alle soorten boeren. Welk belang zou de Boerenbond er in godsnaam bij hebben om zijn eigen leden naar de afgrond te duwen door hen te dwingen op een ongezonde manier aan schaalvergroting te doen? Laten we ernstig blijven.

De Boerenbond ging er natuurlijk van uit dat de boeren altijd voort zouden kunnen doen zoals ze bezig waren, en dat er nooit een stikstofarrest zou komen. De Pano-reportage toont boeren die maar een lening krijgen bij KBC, een bank die verbonden is aan de Boerenbond, als ze hun stallen verder uitbreiden.

Deketelaere: Het getuigt van een behoorlijke wereldvreemdheid als je denkt dat de Boerenbond zomaar aan KBC kan opleggen onder welke voorwaarden die leningen mag verstrekken. Zou u het trouwens verwonderlijk vinden dat een bank aan landbouwbedrijven welbepaalde voorwaarden oplegt, zeker nu die sector dag in, dag uit politiek onder vuur ligt en in zijn voortbestaan bedreigd wordt?

De grootste fout ligt natuurlijk bij de minister en de administratie, die veel te lang en in tegenspraak met Europese regels vergunningen zijn blijven geven aan vervuilende bedrijven.

Deketelaere: Het Vlaamse beleid was er inderdaad veel te lang een van pappen en nathouden, waarbij de overheid onvoldoende tijdig en duidelijk heeft ingegrepen om iets aan het probleem te doen. Alleen kun je dat moeilijk aan de landbouwers verwijten. Zodra een vergunning is verleend, zal iemand ze gebruiken, toch? Beweren dat de Boerenbond die vergunningen zelf heeft geschreven, zoals sommige politici doen, is natuurlijk te gek voor woorden.

CD&V’ster Joke Schauvliege was er toen bevoegd voor.

Deketelaere: Vergunningverlening is een gedelegeerde bevoegdheid, die een minister krijgt van de Vlaamse regering. Indien coalitiepartners vroeger moeite hadden met vergunningsbeslissingen, hadden ze kunnen en moeten ingrijpen, en die dossiers naar de ministerraad brengen. Is dat gebeurd? Nee. Deze Vlaamse regering wil beslissen dat verleende vergunningen niets meer waard zijn, terwijl zoiets de rechtszekerheid in de sector totaal onderuithaalt. Inzake stikstof hebben we voorlopig alleen een conceptnota, die nu opnieuw voorwerp is van discussie. Juridisch staat er nog niets op papier, en toch hebben landbouwers op een blauwe maandag al een telefoontje of een brief gekregen dat ze hun levenswerk moeten opgeven. Hallucinant.

Botst de juridische werkelijkheid in dit geval niet met de klimaatwerkelijkheid, die ons dwingt om snel te handelen? We kunnen het ons ook niet meer veroorloven om alle verleende vergunningen uit het verleden te honoreren.

Deketelaere: Snel handelen, zegt u? We zijn achttien maanden verder sinds het oorspronkelijke stikstofarrest en we staan nog nergens. Gelooft u werkelijk dat er voor de volgende verkiezingen nog een stikstofdecreet aangenomen zal zijn, en in werking treden? We zijn in dat dossier ongelofelijk veel tijd aan het verliezen, en ik heb de indruk dat Zuhal Demir dat best comfortabel vindt. Ze kan rustig de landbouwsector blijven bashen en zich profileren als verdediger van het leefmilieu, terwijl er in realiteit niets gebeurt.

Wat vond u van het voorstel voor een nieuw mestactieplan van Demir?

Deketelaere: Ik ga mij niet uitspreken over de agrarische en biologische aspecten, maar alleen al het voorstel dat landbouwers een strook van zes meter van hun perceel niet meer mogen bewerken, is juridisch-technisch een quasionteigening van die grond. Daar hoort een vergoeding tegenover te staan voor de betrokken landbouwer. We spreken hier in totaal over duizenden hectare landbouwgrond. Hoe gaat de overheid zo’n vergoedingsoperatie organiseren, bovenop alle compensaties die ze al in het stikstof- en ook bouwstopdossier zal moeten betalen? Er wordt nu geschermd met dat dit een uitvoering is van Europese regelgeving, terwijl daar op het Europese niveau nog veel discussies over lopen. De Europese Commissie kwam nog maar slechts met een voorstel. Misschien kunnen we even wachten op de uitkomst van die discussie vooraleer we de landbouwsector weer zo’n klap toebrengen?

Iets anders: via Twitter raadde u de CD&V onlangs aan om de regering-De Croo te verlaten. Dat is stevig advies.

Deketelaere: Het is niet omdat ik geen partijkaart meer heb dat ik geen christendemocraat meer ben. De christendemocratische waarden zijn mij heel dierbaar, en juist daarom ben ik heel kritisch voor de partij die beweert ze uit te dragen. De CD&V had nooit in Vivaldi mogen stappen. De partij is er overbodig, kan elke dag van de week aan de deur worden gezet en wordt ook zo behandeld. We hebben in die regering weinig tot niets ernstigs gerealiseerd. Waarom denkt u dat ik zo veel commentaar heb op de Vlaamse regering? De federale regering heb ik allang opgegeven. (lacht)

De Vlaamse regering ligt mij na aan het hart. Ik heb er vijf jaar hard voor gewerkt, en weet wat onze troeven zijn. Ik weet wat Vlaanderen op allerlei domeinen kan, en het doet me veel pijn te zien hoe weinig we doen. We vergelijken ons graag met de Noordse landen. Ik woon deels in Finland, en merk hoeveel efficiënter en effectiever de overheid daar werkt. Waarom lukt ons dat niet? Ik moet dan ook nog eens vaststellen dat de CD&V het niet goed doet in de Vlaamse regering. Voorzitter Sammy Mahdi probeerde terecht de begrotingsdiscussie op scherp te zetten, maar blijkbaar zonder na te denken over de consequenties ervan. Twee dagen later haalde hij al bakzeil. Dat was pijnlijk om te zien.

Straks komt het Ventilusdossier over de hoogspanningslijn in West-Vlaanderen weer op tafel. Ook dat ligt erg gevoelig voor de CD&V.

Deketelaere: Ventilus is van primordiaal belang, en wetenschappelijk en technisch is het vanzelfsprekend dat de hoogspanningslijn bovengronds wordt aangelegd. Maar door het politieke schaduwboksen in West-Vlaanderen is het een heel moeilijk dossier geworden. Netbeheerder Elia heeft geprobeerd om het van meet af aan goed in de markt te zetten. Als het voorzorgsbeginsel continu voor van alles wordt ingeroepen, is het moeilijk te verdedigen dat er in dit dossier geen vuiltje aan de lucht is. Ik kom uit Torhout en ik merk dat mensen er echt bezorgd over zijn. De CD&V pleegt electorale zelfmoord als het hele traject bovengronds komt. De N-VA worstelt er ook mee. Het beste zou zijn om alle huishoudens en bedrijven die op het traject liggen correct te compenseren, zelfs als dat enkele tientallen of honderden miljoenen euro’s zou kosten. Dat is nog altijd veel minder dan de miljarden extra die nodig zijn voor een volledig ondergronds traject.

Tot slot: welk schilderij zou u besmeuren met tomatensaus of puree om aandacht te vragen voor het klimaat?

Deketelaere: Geen enkel. Dat is van een idiotie waar ik geen enkele sympathie voor heb. We hebben nog dertig jaar om onze klimaatdoelstellingen te realiseren, en ik ben ervan overtuigd dat we erin zullen slagen. Weten die activisten wel waarvan de lijm is gemaakt waarmee ze zich vast- kleven? Aardolie. Soms is de realiteit hilarisch, toch? (lacht)