‘KULeuven maakt beter snel werk van mensenrechtentoetsing voor transnationale onderzoeksprojecten’

‘Wetenschappelijke samenwerking met het Israëlisch regime houdt een vorm van ethische witwassing in’, schrijft antropoloog Karel Arnaut van de KULeuven.

Het Security for Sale dossier bevestigt wat het protest tegen Law Train reeds aankloeg: de KULeuven gaat danig haar gang met onderzoek in de veiligheidssector en schuwt daarbij niet de samenwerking met organisaties en regimes die systematisch en verregaand mensenrechten schenden. Maanden van weerwerk tegen Law Train hebben binnen de universiteit maar weinig in beweging gebracht. Alle hoop rust nu op het publieke debat dat de zwakke argumenten ontmaskert en de wezenlijke pijnpunten blootlegt. Zowel qua mensenrechtenengagement als qua academische vrijheid en maatschappelijk aanzien staat de KULeuven voor belangrijke uitdagingen. Het Security for Sale dossier wordt daarom best niet begrepen als een aanval op de KULeuven maar als een hulpmiddel om die uitdagingen aan te gaan.

Voor de discussie niet gevolgd heeft, het Law Train-onderzoeksproject handelt over ondervragingstechnieken en bestaat in een samenwerking tussen enkele KULeuven onderzoekers, een handvol kleinere onderzoekscentra en consultancybureaus, en tenslotte een Israëlische universiteit samen met een van haar vertrouwde partners, de Israëlische politiediensten. Dit project geniet zowat 5 miljoen euro Europese subsidies, binnen het kader van het EU miljardenprogramma ‘Maatschappelijke Uitdagingen’ van Horizon 2020. Wij vinden dat meer dan eigenaardig. Waarom ondervragingstechnieken van mensenrechtenschendende politiediensten voor zowel de KULeuven als de EU een legitiem en sociaal urgent onderzoeksonderwerp zijn, is een volslagen raadsel, tenzij men op drie vlakken de bocht afsnijdt.

Ten eerste worden mensenrechtenrapporten buiten beschouwing gelaten. Zowel de Verenigde Naties als mensenrechtenorganisaties klagen zich de afgelopen decennia suf over systematische en zwaarwichtige schendingen door de Israëlische staat met voorop haar leger en de politie. Ter verdediging schermt de KULeuven rector met verslagen van de sociaal-maatschappelijke ethische commissies, de zogenaamde SMECs; twee in totaal: één van de eigen universiteit en één van de EU. Beide zien geen graten in Law Train. Ze hebben het gescreend en ethisch gezond bevonden.

Dit lijkt op een impasse, maar het is er geen. Een SMEC zoomt namelijk in op de enge ethisch-deontologische kwesties die spelen in de relatie tussen de onderzoeker en het onderzochte subject, maar kijkt niet naar de ruimere institutionele, ideologische of politieke context waarin deze onderzoeksrelatie zich afwikkelt. De onderzochte mensen geen fysieke of mentale schade berokkenen, correct informeren over de toedracht van het onderzoek, anonimiteit garanderen waar nodig… dat houdt iedere SMEC tegen het licht. Schendingen van mensenrechten door de organisaties of het politieke regime waarin deze onderzoeksrelatie zit ingebed, behoren daar niet toe. Daarom alleen al kan de KULeuven haar participatie in Law Train beter snel opbreken en meteen werk maken van een mensenrechtentoetsing voor transnationale onderzoeksprojecten.

Academische vrijheid

Een tweede kwestie draait rond vrijemeningsuiting en haar institutionele pendant, de academische vrijheid. En de vraag moet uiteraard gesteld: gaat die mensenrechtentoetsing de autonomie van de wetenschapper begrenzen? De rector vreest van wel, maar het omgekeerde is het geval. Het publieke debat over zowel Law Train als Security for Sale toont dit maar al te duidelijk: het wordt grotendeels door de rectors beheerst en blinkt uit door de afwezigheid van de betrokken hoogleraar die in volstrekte autonomie en met alle kennis van zaken voor een samenwerking met de Israëlische politie heeft gekozen. Maar academische vrijheid laat zich niet uitbesteden om de eenvoudige reden dat ze in elke wetenschappelijke onderneming ingebouwd moet zitten.

In mijn eigen discipline, zie ik geen enkel antropologisch project rond migratie voorbijgaan aan dominante, maatschappelijke en politieke vertogen die groepen migranten illegaliseren, vluchtelingen criminaliseren of Moslims racialiseren; niet enkel in woorden trouwens maar ook in alledaagse administratieve en politionele daden die al dan niet de mensenrechtentoetsing doorstaan. Elk geloofwaardig antropologisch project in die sector vertrekt vanuit een kritische analyse die dit alles in kaart brengt. Met andere woorden, academische vrijheid wordt niet belemmerd door een mensenrechtentoetsing of een ruimere omgevingsanalyse maar heeft ze nodig als kritisch vertrekpunt.

Rookgordijn

Ten derde, peilt het publieke debat naar wie beter wordt van academisch onderzoek. Security for Sale laat er geen twijfel over bestaan dat de veiligheidsindustrie het meeste profijt haalt uit die EU-gefinancierde onderzoekssamenwerkingen met universiteiten. Bovendien rijft ze niet enkel geld binnen maar wint ook wetenschappelijke eerbiedwaardigheid. Een klaarkijkende academica als Eva Brems, net nog terug van Israël, waarschuwde eerder in de krant dat wetenschappelijke samenwerking voor het Israëlisch regime een vorm van ethische witwassing inhoudt. En dit gaat verder dan public relations. Witwassing is niet zo erg als het blazoen van de Israëlische politie erdoor wordt opgepoetst maar volstrekt te mijden als dit opgepoetste blazoen een rookgordijn wordt waarachter folterteams hun vertrouwde gangetje gaan.

Qua witwassing mag de rol die de KU Leuven in Law Train heeft gespeeld trouwens niet onderschat worden. Uiteindelijk is zij de enige Europese universiteit onder de onderzoekspartners. De KULeuven verwijlt terecht graag in het gezelschap van de Cambridges en de Harvards van deze wereld. Met Law Train stelt mijn universiteit zich met veel, veel minder tevreden en dat niet alleen qua aanzien. Ook qua mensenrechtenengagement en fundamentele academische vrijheid betaalt de KU Leuven hier een zeer hoge prijs. Anders gezegd, laat ze kansen liggen om na te gaan hoe academische en ethisch-maatschappelijke excellentie elkaar kunnen versterken in plaats van verstikken.

Karel Arnaut is antropoloog en onderzoekscoördinator van het Interculturalism, Migration and Minorities Research Centre (IMMRC) aan de KULeuven. Hij is medeondertekenaar van de petitie KU Leuven, stop samenwerking met Israëlische politie! En schrijft in eigen naam.