Vooruit pleit voor een vaccinatieverplichting via een Covid Safe Ticket voor gevaccineerden, die zo een ‘beloning’ krijgen. ‘Maar mensen willen serieus genomen worden: ofwel is een vaccin verplicht, ofwel niet.’
Een verplichting zonder te verplichten. Daar komt het voorstel van Vooruit-voorzitter Conner Rousseau op neer. De Vlaamse socialisten willen net als de Open VLD een vaccinatieverplichting bereiken via tijdelijk 1G-beleid.
De juiste parameters zijn onderhandelbaar, maar in grote lijnen komt het erop neer dat het huidige Covid Safe Ticket (CST) enkel nog zal gelden voor gevaccineerden. Anders dan de regels rond het verplichte poliovaccin, wil Rousseau niet werken met boetes of celstraffen voor weigeraars, zo zei hij dinsdag op Terzake. ‘Wij zijn voor een beloning voor hij of zij die solidair is met het zorgsysteem.’
Die uitspraak deed enkele wenkbrauwen fronsen, onder meer bij grondwetspecialist Patricia Popelier (UA). ‘Belonen betekent iets extra krijgen: een geldbedrag, een snoepje of een bezoek aan de Antwerpse Zoo’, zegt ze. ‘Wanneer Conner Rousseau bedoelt dat mensen opnieuw activiteiten mogen volgen die in niet-coronatijden wel konden, dan is dat geen beloning. Het is een mooie verpakking, maar het blijft indirect een vaccinatieplicht en dus een bestraffing.’
Een volledige vaccinatieverplichting werkt minder polariserend.
Open vizier
Ook Christophe Lemmens, advocaat gespecialiseerd in medisch recht en UA-gastprofessor, vindt het beeld van ‘belonen’ ongemakkelijk. Hij pleit al sinds december 2020 voor een debat over de vaccinatieverplichting. ‘Veel politieke partijen nemen de term niet in de mond omdat ze bang zijn om boetes op te leggen. Maar eigenlijk liggen het 1G-systeem en de algemene verplichting dicht bij elkaar. Waarom dan geen volledige verplichting? Die werkt minder polariserend.’
De taskforce Psychologie en Corona volgt Lemmens’ redenering. Alhoewel er duidelijke nadelen zijn, wegen de voordelen van een verplichting op, vindt het orgaan.
Hoogleraar sociale psychologie Vera Hoorens (KU Leuven) zegt dat de overheid beter kiest voor een algemene verplichting ‘met open vizier en voor iedereen’, en dus niet voor 1G-beleid waarbij enkel gevaccineerden een restaurant of theaterzaal mogen betreden.
‘Wij zijn geen voorstander van een verplichting via het uitsluiten van bepaalde activiteiten’, zegt Hoorens. ‘Er is vraag naar heldere taal en transparantie van de overheid. Mensen willen serieus genomen worden: ofwel is een vaccin verplicht, ofwel niet. Een verplichting via een omweg hoort daar niet bij.’
Waanzin
Privacyactivist Matthias Dobbelaere-Welvaert was naar eigen zeggen ‘van zijn melk’ toen hij de ‘beloning’-uitspraak hoorde. ‘We zijn al wat gewend in deze crisis, maar grondrechten toekennen voor burgers alsof ze frequent flyers zijn bij een vliegtuigmaatschappij: dat is een beetje waanzin.’
Via de stichting Ministry of Privacy startte Dobbelaere-Welvaert met eensgezinden onlangs een rechtszaak op tegen het CST (volgens hen een ‘Covid Shit Ticket’). ‘Wij vallen het CST-ticket aan omwille van de QR-code, die te veel informatie bevat, en omwille van het ethische aspect: wij vinden niet dat burgers medische data moeten afgeven.’
Voor het Ministry of Privacy is een algemene vaccinatieverplichting op dit moment minder belangwekkend. De impact op de privacy verschuift daar naar de achtergrond, al blijft een verplichting wel degelijk een privacyschending, zegt hij. ‘Persoonlijk ben ik gekant tegen een verplichting, maar een algemene vaccinatieplicht met boete is volgens mij eerlijker dan een CST. De vraag is of het standhoudt voor een rechter.’
Een algemene vaccinatieplicht met boete is volgens mij eerlijker dan een CST.
Sociale druk
Blijft de vraag of een ’traditionele’ verplichting zoals bij het poliovaccin wel effect zal hebben. De socialisten redeneren dat boetes ons geen stap dichter bij een oplossing brengen. In de cel of niet: een ongevaccineerde blijft potentieel extra druk zetten op de zorgsector, waardoor we niet met het virus kunnen samenleven.
Die redenering is inconsistent met bestaande maatregelen, zegt Lemmens. ‘Het Vlaams preventiedecreet legt ook een geldboete en celstraf op voor het niet naleven van de quarantaineverplichting’, zegt hij.
De advocaat is ervan overtuigd dat boetes en celstraffen wel degelijk mensen over de streep zullen trekken. Desnoods moet de regering aan ‘creatieve sancties’ denken. ‘Het CST gebruiken we al een halfjaar, en toch lijkt het niet te lukken. De discussie over vaccinatieplicht is begonnen in december 2020. We zijn januari 2022 en er blijven veel niet-gevaccineerden over. Hoeveel overtuigingsruimte is er nog voor die overblijvende groep?’
De taskforce Psychologie en Corona voegt daaraan toe dat een wettelijke verplichting kan helpen om de sociale druk op niet-gevaccineerde twijfelaars te doen afnemen. ‘Ze kunnen zeggen dat ze geen keuze meer hebben en verplicht zijn om het vaccin te nemen’, zegt Vera Hoorens.
Omikrongolf
Ten slotte is het nog niet duidelijk of een 1G-beleid of algemene vaccinatieplicht wel overeind blijft voor een rechter. Patricia Popelier: ‘De rechter moet altijd kijken naar de proportionaliteit. Op elk moment moet je de noodzaak kunnen aantonen, ook na een potentieel grote omikrongolf, die veel mensen zal besmetten en wellicht achteraf zal beschermen.’
Om die reden is het 1G-beleid ‘juridisch gezien moeilijk verkoopbaar’, denkt de grondwetspecialist. ‘Zelfs wanneer die enkel geldt voor niet-essentiële activiteiten, zoals een bezoek aan de horeca, want ook daar gaat het zeker op langere termijn om een belangrijke inperking van grondrechten.’
In elk geval is een parlementair debat essentieel, zoals ook het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek onlangs adviseerde. ‘Als het wil, kan het parlement snel gaan’, zegt Popelier. ‘Het debat hoeft dus geen maanden te duren. Ondertussen kan je werken met een indirecte manier van verplichting. Als die niet volstaat, heb je meteen bewijs dat de vaccinatieplicht noodzakelijk is. Maar het kan op het moment van de stemming ook blijken dat er géén bewijs is dat een vaccinatieplicht helpt.’
Volgens Christophe Lemmens is het hoog tijd dat het parlement optreedt. ‘We hadden dit debat al veel eerder kunnen hebben, nu hollen we achter de feiten aan. Maar beter laat dan nooit.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier