Komen er eindelijk Europese sancties tegen Russische diamant?

Deze week legt de Europese Commissie voor het eerst concrete sancties tegen Russische diamant op tafel. Maar alles staat of valt met een Belgisch voorstel dat al maandenlang door de G7-landen en de Commissie wordt besproken.

Als alles volgens plan verloopt, stelt de Europese Commissie deze week het twaalfde sanctiepakket tegen Rusland voor. Een kleine twee jaar na de Russische aanval op Oekraïne richt de Unie haar pijlen nu ook op Russische diamant. Maandenlang wist de Belgische regering – op verzoek van de Antwerpse diamantsector – zulke strafmaatregelen te vermijden. Russische diamant verbannen, zo luidde het argument in de Wetstraat en in de Antwerpse diamantwijk, zou de wereldwijde diamanthandel alleen maar verplaatsen en niet Rusland maar vooral Antwerpen treffen.

Als grootste aandeelhouder van de Russische diamantreus Alrosa kan Moskou zijn oorlogskas aanzienlijk spijzen. Eind vorig jaar trok Rusland zijn belastingen op Alrosa nog met 200 miljoen euro op. Dat Rusland op die manier inkomsten in het Westen genereert, is de Oekraïense president Volodymyr Zelensky al langer een doorn in het oog. Meteen na de Russische inval kaartte hij het probleem al in de Kamer aan: ‘Er zijn mensen voor wie de diamanten die in Antwerpen verkocht worden belangrijker zijn dan vrede.’ De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk kondigden al wel sancties tegen Russische ruwe diamant aan.

(Lees verder onder de preview)

Verschuiving

Een klein jaar geleden begonnen de wereldwijde diamantstromen zich te verplaatsen – weg van Antwerpen naar onder meer India, China, Armenië, de Verenigde Arabische Emiraten en Belarus. Volgens cijfers van het Kimberly Proces, een vrijwillig samenwerkingsverband om conflictdiamanten te weren, daalde de Europese handel van Russische diamant in de eerste drie maanden van 2023 met 92 procent ten opzichte van heel 2021. In diezelfde periode steeg die in India en China respectievelijk met 41 en 395 procent, in Armenië zelfs met meer dan 63.500 procent.

Voor de Antwerpse diamantsector en de regering-De Croo was die verschuiving voldoende reden om in te grijpen. Niets doen betekende vermoedelijk het einde van Antwerpen als wereldwijde draaischijf van de diamanthandel. Samen met de Antwerp World Diamond Council (AWDC) ontwierp de regering-De Croo een systeem dat heel de waardeketen van diamanten in kaart moet brengen. Dankzij spitstechnologie moet elke diamant een uniek paspoort krijgen, dat zelfs na bewerking van de diamant bruikbaar blijft. Komen stenen uit Russische mijnen, dan kunnen ze worden verboden.

In de praktijk betekent het Belgische voorstel dat vrijwel elke diamant die bestemd is voor de G7-markt gaat via Antwerpen zou moeten passeren – wat de sector bovendien een schat aan data zou opleveren.

(Lees verder onder de preview)

G7

Aangezien 70 procent van alle diamantkopers zich in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Canada en Japan bevindt, richtte de Belgische regering zich via de Europese Commissie op het G7-samenwerkingsverband. Daar discussiëren ze nu al maanden over de eventuele invoering van het Belgische voorstel. Maandag waren technische medewerkers van de G7-regeringen nog in Antwerpen, dinsdag en woensdag vergaderen ze over de kwestie in Brussel. Normaal gesproken volgt er een van de volgende weken een officiële aankondiging.

Op de directe diamanthandel met Rusland komen er normaal gesproken vanaf 1 januari sancties. Maar voor het traceersysteem om omzeiling te vermijden mikt België op een graduele invoering vanaf eind maart. Er is namelijk tegendruk. Grote diamantbedrijven zoals Alrosa en De Beers zijn gebaat bij minder transparantie en proberen met een tegenvoorstel de verantwoordelijkheid bij de sector te houden. Ook in Antwerpen is niet iedereen opgezet met het initiatief van het AWDC en de Belgische regering – niet toevallig stapte de voorzitter van de Raad van Bestuur van het AWDC recent op.

India en Dubai, waar de Russische ruwe diamant belangrijker wordt, zijn niet om evidente redenen niet enthousiast over het nieuwe traceersysteem. En ook binnen de G7 is nog niet alles in kannen en kruiken. Het Verenigd Koninkrijk zou de verdediging van de Zuid-Afrikaans-Britse diamantreus De Beers op zich nemen. Vraag is bovendien hoe de Afrikaanse landen mee aan boord kunnen worden getild. Ook over technische details – denk maar aan de cyberveiligheid en douane-afspraken – is het laatste woord nog niet gezegd.

1 karaat

Bijna twee jaar na de Russische inval in Oekraïne komt er zowel Antwerpen als de Europese Unie stilaan druk op de ketel. Vorige week keurde het Europees Parlement een resolutie goed waarin het de lidstaten vraagt sancties te nemen tegen Russische diamant. De Europese Buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell zei maandag dat de Commissie aan de laatste details van het nieuwe sanctiepakket werkt.

Maar in kannen en kruiken is het dus allemaal nog niet. In het voorstel van de Commissie van deze week zullen de sancties tegen de Russische diamant naar verwachting gekoppeld worden aan de voorwaarde dat de G7 een overeenkomst bereikt. De beperkende maatregelen zullen aanvankelijk alleen gelden voor diamanten van meer dan één karaat. Pas later zouden de courantere diamanten van een lager karaat in aanmerking komen.

De Oekraïense president Zelensky zal dus nog even geduld moeten oefenen vooraleer de Europese Unie echt tot actie overgaat.