Klimaatontkenning in Vlaanderen: ‘Wil men wachten tot de IJzertoren onderloopt?’

Het succes van (radicaal-)rechts in de VS en Europa heeft ook gevolgen voor de klimaatwetenschap, die steeds vaker onder vuur wordt genomen. Ook in Vlaanderen, waar onder meer opiniesite Doorbraak scoort met klimaatsceptische stukken.

Is menselijke activiteit mee verantwoordelijk voor de klimaatverandering? Een Noorse studie legde onlangs bloot hoe hierover vooral in rechts-nationalistische en/of conservatieve kringen opvallend vaak scepsis bestaat.

Het verband tussen klimaatscepsis en rechtse denkbeelden is een van de onderzoeksterreinen van het Zweedse Centre for Studies of Climate Change Denialism (Ceforced), een studiecentrum dat vorige week werd opgericht om de oorzaken voor klimaatscepticisme of -ontkenning te onderzoeken. Volgens de directeur, hoogleraar wetenschaps-, technologie en klimaatstudies Martin Hultman (Chalmers University Of Technology), wordt de invloed van klimaatsceptici met de dag groter. ‘Veel rechtse nationalistische leiders en politieke partijen zitten op dezelfde klimaatsceptische lijn’, schrijft Hultman in een e-mail aan Knack. ‘En net die partijen krijgen meer invloed, zowel in de VS als in Europa.’

Vlaanderen heeft er geen economisch belang bij om de klimaatwetenschap in twijfel te trekken, integendeel.

De belangrijkste motor voor deze tendens is volgens Hultman de Amerikaanse president Donald Trump. ‘In zijn regering hebben of hadden bijna alle ministers banden met de ontginningsindustrie. Dat heeft de dynamiek van de klimaatontkenningsmachine danig versterkt.’

Ook in Europa

Dezelfde machine lijkt ook in West-Europa op toerental te komen. Een notoir voorbeeld is Thierry Baudet, voorman van het populaire, radicaal-rechtse Forum voor Democratie in Nederland. Baudet zorgde begin dit jaar voor controverse met een tweet waarin hij beweerde dat extreme weersomstandigheden niet toenemen, dat het klimaat ‘veel minder’ opwarmt dan voorspeld, en dat meer CO2-uitstoot een ‘geweldig positief effect’ heeft op plantengroei.

Soortgelijke sceptische opvattingen vind je in Vlaanderen al langer bij de libertair Jean-Marie Dedecker en – steeds fanatieker – bij Vlaams Belang. De N-VA trekt klimaatopwarming en/of de bijdrage van de mens officieel niet in twijfel. Toch vroeg staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken twee jaar geleden in Knack of klimaatopwarming door de mens niet ‘het nieuwe politiek correcte dogma’ is.

Zulke stellingen doen het goed bij de lezers van de rechtse en Vlaams-nationalistische opiniesite Doorbraak. Die scoort fors met artikels waarin de klimaatwetenschap wordt weggezet als ‘vooringenomen’, ‘onwetenschappelijk’ of ‘alarmistisch’. Zo verscheen op 18 augustus jongstleden, onder de kop ‘Geen klimaatopwarming de jongste 20 jaar’, een stuk waarin gesuggereerd wordt dat wetenschappers onzekerheden verdoezelen om de ‘klimaatbusiness’ draaiende te houden.

Een vergelijkbaar verhaal (‘Aarde weigert halsstarrig gevaarlijk op te warmen’, dit keer van de hand van ‘Doorbraak-expert’ Jan Jacobs) haalde volgens de site vorig jaar ‘historische klikcijfers’ en stond ‘met stip op nummer 1’ in de top tien van meest gelezen stukken. Navraag leert dat het stuk bijna 30.000 keer gelezen zou zijn.

In deze Doorbraak-stukken zit een duidelijke systematiek, vindt Mathias Bientsman van Bond Beter Leefmilieu. ‘De inspiratie komt in de regel van artikels van klimaatsceptische websites uit de VS en het Verenigd Koninkrijk, die ze dan vaak zeer amateuristisch compileren en vertalen.’

Een voorbeeld is het veelgelezen stuk van Jan Jacobs. De auteur baseerde zich op een onderzoek van klimaatexperts, zij het niet zonder daar een verregaand klimaatsceptische interpretatieve draai aan te geven. Dat de klimaatexperts op wie hij zich baseerde zélf aangaven dat hun conclusies niet op die manier mochten worden geïnterpreteerd, werd in het stuk niet aangehaald.

Pieter Bauwens, hoofdredacteur van Doorbraak, zag er geen reden in om het artikel terug te trekken. ‘Als iemand vindt dat Jan Jacobs onnozelheden verkoopt, dan mag hij daar altijd op reageren. Maar bijvoorbeeld de Bond Beter Leefmilieu weigert dat. Dan vraag ik mij af: als hij echt een kwakzalver is, dan volstaat toch één artikel om dat aan te tonen? Laten we alsjeblieft ten minste het debat aangaan.’ Het argument dat experts weinig te zoeken hebben in een debat met iemand die de feiten verdraait, wuift Bauwens weg. ‘Wat Jan schrijft, is voor zijn rekening. Mijn enige agenda is: dit debat is níét gesloten.’

Volgens Mathias Bienstman heeft zo’n ‘debat’ geen zin: ‘De wetenschappelijke consensus is overweldigend. De stemmen die het zogenaamde debat weer proberen te openen, doen dat om verwarring te zaaien en zo het klimaatbeleid af te remmen.’

Wortels in Koude Oorlog

De vraag is dan wie om welke reden op de rem gaat staan. ‘De afgelopen decennia was de industrie dé remmende factor’, zegt Bienstman. ‘Maar vandaag erkennen de grote, beursgenoteerde spelers zoals Shell of Exxon de klimaatverandering, en roepen ze overheden op om actie te ondernemen. Ze hebben geleerd uit de fouten die de tabaksindustrie heeft gemaakt, en willen absoluut vermijden dat ze vergelijkbare schadeclaims binnenkrijgen omdat ze de consument hebben misleid.’

Wat er dan wél speelt? Volgens Bienstman gaat het, zeker in Vlaanderen, vooral om een ideologische kwestie. ‘Vlaanderen heeft er geen economisch belang bij om de klimaatwetenschap in twijfel te trekken, integendeel. In tegenstelling tot de VS, Noorwegen of Nederland ontginnen wij geen fossiele brandstoffen. Economische studies leren dat een klimaatbeleid gunstig is voor ons land, net omdat het de betalingen aan Rusland of Saudi-Arabië omzet in investeringen in eigen land. Het gaat hier wellicht in de eerste plaats om een ideologische strijd.’

Als hij echt een kwakzalver is, dan volstaat toch één artikel om dat aan te tonen? Laten we alsjeblieft ten minste het debat aangaan.

Bienstman wijst naar de wortels van de klimaatontkenning, die stammen uit de Koude Oorlog. ‘Toen zagen radicale maar goed gefinancierde groepen in de VS het milieubeleid als een hellend vlak dat tot steeds meer overheidsinmenging zou leiden, zoals in het Oostblok. Dat druiste in tegen de libertaire ideologie, die de rol van die overheid zo klein mogelijk wilde houden. De afkeer van een grote overheid is nog altijd dé reden waarom libertaire groepen de klimaatwetenschap verwerpen.’

Nog volgens Bienstman sijpelt dat sentiment via sociale media ook door naar Europa. ‘De populistische revolutie, aangevoerd door notoire klimaatontkenners zoals Trump en zijn voormalige adviseur Steve Bannon, werkt door op figuren als Thierry Baudet en in ons land politici van Vlaams Belang en de redactie van Doorbraak.’

Dat uitgerekend een Vlaamsgezinde opiniesite voorop gaat in deze strijd, noemt Bienstman een absurditeit. ‘Hernieuwbare energie, duurzaam transport en energiezuinig vastgoed bieden de meeste ondernemingskansen. Organisaties, ondernemingen en overheden spelen in het klimaatbeleid een elkaar versterkende rol. Bovendien is Vlaanderen extreem kwetsbaar voor de klimaatverandering. Het is absurd dat fracties in de Vlaamse Beweging een reële bedreiging voor Vlaanderen niet willen zien: West-Vlaanderen kan simpelweg overstromen door de stijgende zeespiegel. Wil men wachten tot de IJzertoren onderloopt om in actie te schieten?’