Moslimtheoloog Khalid Benhaddou: ‘Natuurlijk mogen moslims een kerstboom zetten’
In het publieke debat is Khalid Benhaddou de stem van verbinding en hoop, maar nu de spanningen in binnen- en buitenland oplopen, neemt de pessimist in hem de overhand. ‘Het conflict in Gaza zal verregaande gevolgen hebben. We hebben er het laatste nog niet van gezien.’
Wanneer we Khalid Benhaddou de hand drukken, biecht hij op dat hij toe is aan een break, na wat weer een hectisch jaar is geweest: ‘Hoe groter de uitdagingen in de samenleving, hoe drukker mijn agenda.’
De uitdagingen zijn niet alleen groot, maar ook talrijk. Er is de oorlog in Gaza, die doorsijpelt in ons land en onze scholen. Polarisatie was altijd een aandachtspunt voor Benhaddou, directeur van CIRRA, een expertisecentrum rond diversiteit en levensbeschouwing.
Daar komt nu ook Syrië bij. Onlangs verjoeg een rebellenleger dictator Bashar al-Assad uit Damascus. ‘En als het brandt in Damascus, smeult het in Brussel’, aldus Benhaddou.
De komende twee uur zal Benhaddou herhaaldelijk op dezelfde nagel kloppen: we leven in onvoorspelbare tijden, de wereld die wij kennen staat op z’n kop. Dat is de insteek van een nieuw boek, dat volgend jaar verschijnt, en waarvoor hij aanklopte bij Antonio Gramsci. Die zei ooit: ‘Het oude is gestorven, het nieuwe is nog niet geboren. Nu is de tijd van de monsters.’ Benhaddou: ‘Die monsters, waaronder de dood van de waarheid en de verbrokkeling van menselijke verbindingen, ga ik ontleden.’
Maar we trappen ons gesprek op gang met een stemmiger onderwerp, want het is tenslotte the season to be jolly, zoals de monsterlijke kerstboom in ons blikveld verraadt. Hoe beleeft Benhaddou als moslim de eindejaarsperiode?
Khalid Benhaddou: Ik vier Kerstmis niet op de dag zelf, maar ik hou van deze periode. Ik geniet van de versiering, word vrolijk van kerstbomen en ik ben gek op kerstfilms zoals Home Alone. (lacht)
Het conflict in Gaza zal verregaande gevolgen hebben. We hebben er het laatste nog niet van gezien.
Het debat leeft onder moslims in het Westen: mag ik een kerstboom zetten als mijn kind erom vraagt?
Benhaddou: Het komt tegenwoordig vaker voor. Een kleine maar vocale groep die zich baseert op ambigue interpretaties van de Koran waarschuwt dat alleen het Offerfeest en het Suikerfeest authentiek zijn, en dat andere vieringen verboden zijn. Ik distantieer me van dat rigide perspectief.
Mohamed Salah, sterspeler van Liverpool en praktiserend moslim, ook: hij postte vorig jaar een foto van een vorstelijk versierde kerstboom.
Benhaddou: In de islam is de notie belangrijk dat je rekening moet houden met andere volkeren. Toen de islam naar de Arabische wereld kwam, heeft ze daar ook veel gebruiken en gewoonten overgenomen. Mensen die niet willen meedoen, fair enough, maar niemand heeft het recht om andere mensen erop aan te spreken. En de moslimgemeenschap heeft wel andere besognes.
Precies. Salah zette bij de foto van zijn kerstboom een boodschap over Gaza, dat wellicht uw jaar voor een groot deel heeft bepaald.
Benhaddou: Je staat ermee op en je gaat ermee slapen. Ik word er ook vaak aan herinnerd door anderen. Ik ben voorzitter en coördinator van het netwerk islamexperts in het onderwijs. Wij worden vaak gevraagd om naar scholen te gaan, want Gaza doet de emoties steeds vaker oplaaien.
Veiligheidsdiensten waarschuwen al enige tijd dat die emoties dreigen om te slaan in een radicale beleving van de islam.
Benhaddou: (knikt) Wij zien een islamitisch reveil. Jongeren grijpen vaker dan vroeger naar het geloof, op een rudimentaire manier, om te rebelleren tegen de samenleving. Ik zou het toejuichen als mensen de weg naar het geloof vinden vanuit een hang naar zingeving, maar hier wordt het geloof identitair gebruikt. En als mensen het gevoel hebben dat ze vanwege die identiteit niet gelijkwaardig worden behandeld, voelen ze zich verongelijkt en gaan ze die identiteit meer manifesteren. Dat is een voedingsbodem voor agitatie en spanningen.
De verontwaardiging over Gaza knaagt ook aan het vertrouwen in de rechtsstaat. Ik krijg het verhaal over de universele mensenrechten en onze democratische waarden en normen moeilijker verkocht. Je krijgt al snel de reactie: waarom komt niemand dan tussenbeide in Gaza? Dat conflict zal verregaande gevolgen hebben, we hebben er het laatste nog niet van gezien.
Je ziet een polarisering rond alles wat met lgbtq+ te maken heeft. De conservatieve islam en autochtone conservatieven vinden elkaar daarin.
Is de situatie op de scholen even nijpend als in 2015, toen veel jongeren naar Syrië trokken om er te gaan vechten?
Benhaddou: Destijds deden wij elk jaar 225 tot 250 interventies op scholen. We zitten nu bijna op hetzelfde niveau. Toen waren het acutere gevallen van radicalisering, en die zien we nu ook, maar vaker gaat het over een bredere polarisering rond thema’s zoals gender, en alles wat met lgbtq+ te maken heeft. Ironisch genoeg vinden de conservatieve islam en autochtone conservatieven elkaar daar.
Recent werd dictator Bashar al-Assad verdreven uit Syrië. Welke gevoelens roept die onverwachte coup bij u op?
Benhaddou: Gemengde gevoelens. Het is fantastisch dat de wereld, maar vooral de Syriërs, van die brutale dictator af zijn. Tegelijk hoed ik mij voor te grote euforie. Syrië is nu een land in chaos, en we hebben gezien in Irak en Libië dat extremistische groepen wortel kunnen schieten in zo’n chaos.
Syrische mensenrechtenactivist over de toekomst van zijn land: ‘De wereld mag de rebellenleiders niet erkennen’
De machtsgreep werd aangevoerd door Mohammad al-Jolani. Hij gaf een opmerkelijk interview aan de Amerikaanse zender CNN, waarin hij zich van zijn gematigdste kant toonde en zei dat hij rekening zou houden met de grote diversiteit in Syrië.
Benhaddou: Ik ben licht optimistisch want dat interview was indrukwekkend, en misschien is hij echt veranderd. Maar ik wil ook niet naïef zijn. Al-Jolani was ooit schatplichtig aan Al-Qaeda, en in de delen van Syrië waar hij al aan de macht was, heeft hij zich autoritair getoond.
Er zou nog altijd een tiental Belgen aan zijn zijde vechten. Vreest u dat er een nieuwe uitstroom op gang zou kunnen komen, zoals in 2014?
Benhaddou: Al-Jolani heeft al gezegd dat hij niet de ambitie heeft om een kalifaat te stichten, of om zijn beweging mondiaal te maken. Als hij dat meent, dan zou de aantrekkingskracht om daar te gaan vechten relatief klein moeten zijn.
Ik ben licht optimistisch over de toekomst van Syrië, maar ik wil ook niet naïef zijn.
Terug naar het binnenland. In juni was u na de verkiezingen opgelucht omdat het Vlaams Belang niet de monsterwinst had geboekt die de peilers hadden voorspeld. U toonde zich optimistisch over de gemeenteraadsverkiezingen, maar het cordon sanitaire is gesneuveld.
Benhaddou: Kwestie van interpretatie, want de mensen die lokaal een akkoord hebben gesloten met het Vlaams Belang zijn door hun nationale partij buiten de deur gezet. Dat is het bewijs dat het cordon standhoudt.
In Izegem, Ranst en Brecht hebben Open VLD’ers, CD&V’ers en socialisten zich bereid getoond om samen te werken met het Belang.
Benhaddou: Het is opmerkelijk dat uitgerekend de N-VA níét samenwerkt met het Vlaams Belang. De N-VA heeft het cordon niet ondertekend, is er dus niet door gebonden, en ideologisch zijn er raakvlakken met het Vlaams Belang. Het toont welke carrure Bart De Wever heeft als voorzitter. Niemand durft hem tegen de haren in te strijken.
In Ninove is het cordon ook niet gesneuveld, maar Guy D’haeseleer heeft er intussen de burgemeesterssjerp omgegord. Hij wil Zwarte Piet terug en halalmaaltijden op school weg.
Benhaddou: Dat is voor de bühne. Hij kan de halalmaaltijden alleen afschaffen in de stedelijke scholen van Ninove. Dat zijn er weinig, en die bieden nu ook al geen halal aan. Het bekt allemaal goed, en het geeft mensen het gevoel dat ze gehoord worden, maar de soep zal minder warm gegeten worden dan ze is opgediend. Het valt af te wachten of Ninove het walhalla wordt dat Forza Ninove de mensen voorspiegelt.
Waarom het cordon werkt: ‘Zijn absolute meerderheid maakt Guy D’haeseleer juist extra kwetsbaar in Ninove’
Bijna de helft van de Ninovieters stemt voor een radicaal-rechtse partij. Maakt dat u niet ongerust?
Benhaddou: Natuurlijk is dat zorgwekkend, en natuurlijk kun je dat voor de honderdduizendste keer veroordelen. Maar mij interesseert het meer waarom die mensen zo stemmen. Dan heb je een aantal verklaringen. De Denderstreek was traditioneel een industriegebied, maar de industrie is er weggetrokken. Mensen zijn hun job kwijt en leven in sociaaleconomisch penibele omstandigheden. In Wij zijn van Ninof (een televisieprogramma op Play, nvdr) zag ik hoe die mensen daar verkommeren. Blijkbaar is D’haeseleer de enige die zich om die mensen bekommert. Ik was aangenaam verrast toen ik zag dat hij zakken met eten en drinken ronddraagt. Maar zo los je het armoedeprobleem niet op, dat mag niet afhangen van samaritaan D’haeseleer.
Het beleid is tekortgeschoten. Komt boven op die sociaaleconomische problemen: de influx vanuit Brussel van vaak Franstalige mensen met een migratieachtergrond. Ik begrijp dat die mensen naar Vlaanderen willen, omdat ze denken dat ze daar hun kinderen een betere toekomst kunnen bieden. Maar als het beleid geen manieren aanlevert om die mensen te integreren, en geen plekken creëert waar de verschillende gemeenschappen elkaar kunnen ontmoeten, creëer je een voedingsbodem voor wederzijds onbegrip en spanningen.
Het is opmerkelijk dat uitgerekend de N-VA níét samenwerkt met het Vlaams Belang. Het toont welke carrure Bart De Wever heeft als voorzitter.
Waar zouden die ontmoetingen kunnen plaatsvinden?
Benhaddou: Als er een gezonde sociale mix is, is het onderwijs de ideale plek. Kinderen uit verschillende milieus en gemeenschappen kunnen er gedwongen worden om elkaar te ontmoeten. Ik zeg al lang dat we geen safespaces moeten creëren, maar brave spaces. Het middenveld heeft daar ook een rol te spelen. Ik begrijp dat mensen uit de lgbtq+-gemeenschap en mensen met een migratieachtergrond soms behoefte hebben aan een veilige omgeving, maar het beleid mag dat niet cultiveren. Als ik minister was, zou ik van nieuwe socioculturele organisaties eisen dat ze na verloop van tijd hun deuren opengooien naar de hele samenleving. Ik zou hun financiering er zelfs van laten afhangen.
Wat nog veel fundamenteler is, is gemeenschapsvorming, gestoeld op een gedeelde identiteit. Die gedeelde identiteit ontbreekt. Het Romeinse Rijk, waar iedereen zich moest conformeren aan het Romeinse model van burgerschap, heeft het veel langer uitgezongen dan het Perzische, dat veel toleranter was maar waar de belangen te uiteenlopend waren en de cohesie wegviel. Dat is een van de grootste gesels van de westerse samenleving: we hebben geen overkoepelend verhaal meer.
In eerdere interviews toonde u zich al pessimistisch. U spaarde de grote woorden niet en vergeleek het Westen met het orkest op de Titanic.
Benhaddou: Ik ben optimistisch van wil, maar pessimistisch van rede: de grote ideologieën liggen op apegapen, de traditionele familieverbanden kreunen onder de druk van de keuzevrijheid en de optimalisatie van het persoonlijk geluk. Waar kan de westerse mens, buiten de dubieuze geneugten van het leven, nog genoegdoening vinden? Succes, waardigheid en geluk mogen niet alleen afgemeten worden aan het economische rendement. Ook daar kan onderwijs een rol spelen. Ik zeg altijd dat scholen niet alleen vaardige kinderen moeten voortbrengen, maar ook waardige en aardige. Leerlingen moeten respectvol leren omgaan met elkaar.
Ik begrijp dat mensen uit de lgbtq+-gemeenschap en mensen met een migratieachtergrond soms de behoefte hebben aan een veilige omgeving, maar het beleid mag dat niet cultiveren.
In Antwerpen is de PVDA erg populair gebleken bij kiezers met een migratieachtergrond. Hoe verklaart u dat?
Benhaddou: Zij hebben snel begrepen dat Gaza de emoties doet oplaaien en hebben dat thema hoog op de agenda gezet. Ik vind het goed dat Gaza op de agenda staat, maar iedereen weet dat je op het lokale niveau niets significant kunt doen voor Gaza. Ik vind het jammer als mensen op een partij stemmen, puur op basis van de morele verontwaardiging die ze uit, zonder dat die gepaard gaat met haalbare politieke actie. Bovendien ademt de houding van de PVDA tegenover de Oeigoeren populisme. Maar ik moet nuanceren: veel moslims baseren zich voor hun stem op meer elementen. De PVDA neemt het als extreemlinkse partij ook op voor de zwakkeren. En mensen met een migratieachtergrond zitten vaak in een sociaaleconomische moeilijke situatie.
Kent u veel rechtse moslims?
Benhaddou: Er zijn er meer en meer. In Limburg prijkten enkele moslims op lijsten van het Vlaams Belang. Wellicht vanwege de conservatieve agenda. Dat is ook de reden waarom sommige Nederlandse moslims op Geert Wilders hebben gestemd. Maar ik zal nooit begrijpen dat je je als moslim aansluit bij een partij met een agenda die tegen de islam is gericht.
Bio Khalid Benhaddou
1988: Geboren in Gent.
Werd op zijn 18e de jongste imam van het land. Is nu moslimtheoloog, niet meer verbonden aan een moskee.
Adviseur diversiteit en inclusie aan de Universiteit Gent.
Directeur van CIRRA, een expertisecentrum rond diversiteit en levensbeschouwing.
Publiceert op gezette tijden boeken over religie en samenleven.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier