‘Kernuitstap is goed voor het milieu en het klimaat’

De bescherming van het milieu en het klimaat is één van de belangrijkste opdrachten van de N-VA, schreef Thomas Villa, secretaris van Jong N-VA, in een eerdere opinie. Om die reden wil de N-VA twee kerncentrales langer open houden. Mathias Bienstman is het daarmee oneens: ‘Kerncentrales langer openhouden is niet goed voor het klimaat.’

Bij het begin van deze regeerperiode stelde de federale regering de sluiting van de oudste kerncentrales uit. De pro-nucleaire partijen N-VA en MR creëerden door die beslissing een moeilijk haalbare uitstapkalender voor de zeven Belgische reactoren in Doel en Tihange. Die moeten snel na elkaar sluiten tussen 2023 en 2025.

De N-VA wil de levensduur van twee kerncentrales nog eens tien jaar langer rekken ‘omdat het niet anders kan.’ In het kielzog van Engie-Electrabel tracht ze blijkbaar de wet op de kernuitstap te ondermijnen door een politiek van voldongen feiten. Goed dat de andere democratische partijen daarin niet meegaan. Daar zijn redenen voor.

‘Kernuitstap is goed voor het milieu en het klimaat’

De voorbije jaren kalfde de aantrekkingskracht van kernenergie snel af. We zitten opgezadeld met scheurtjes in twee reactoren, terroristen die geïnteresseerd blijken in het kernpark, kernafval waarvoor de bergingsplannen met een miljard euro uit elkaar lopen en een onopgehelderde sabotage van Doel 4.

Maar de echte aardschok in de energiemarkt is gedreven door prijs. Europese kerncentrales in aanbouw stoten op enorme budgetoverschrijdingen en vertragingen. De nieuwe kerncentrale in het Verenigd Koninkrijk, die van Hinkley Point, komt aan een gegarandeerde stroomprijs die bijna vier maal hoger ligt dan de prijs op de groothandelsmarkt.

De meest concurrentiële projecten voor hernieuwbare energie leveren intussen ook veel goedkopere stroom dan nieuwe kerncentrales, zelfs als je rekening houdt met de back-upcapaciteit die nodig is voor zon en wind.

Sluiting kerncentrales mogelijk voor 2025

De recente studie van netbeheerder Elia maakt duidelijk dat alle Belgische kerncentrales kunnen sluiten voor 2025. Dat vergt politieke duidelijkheid in het energiepact en heel wat werk. De groei van hernieuwbare energie, sterkere elektriciteitsverbindingen met de buurlanden en efficiënte gascentrales maken de volledige kernuitstap mogelijk. Die gascentrales gaan een heel andere rol opnemen in het toekomstig elektriciteitssysteem dan de kerncentrales nu.

Ze draaien niet continu, zorgen niet voor zogenaamde ‘basislast.’ Ze produceren enkel stroom wanneer er te weinig hernieuwbare energie is. Net na de kernuitstap zal dat nog heel vaak zijn. Tien jaar later gaan ze niet enkel de hernieuwbare energie in België maar ook die in de buurlanden aanvullen. Zo neemt België een centrale rol op in de Europese energietransitie.

Twee kerncentrales tien jaar langer openhouden, zoals de N-VA voorstelt, zou de snelle groei van vooral windenergie op zee hinderen. Door de spectaculaire prijsdalingen en de ruimte op zee kan er voor 2030 een capaciteit komen van minstens vierduizend megawatt. Omdat het op zee veel waait, zullen die enorme windmolens dan al een vijfde van de Belgische elektriciteit produceren. We kunnen ook samen met andere landen bouwen aan windparken buiten onze eigen zone. De plannen liggen al op tafel. Stokoude kerncentrales die niet kunnen afschakelen als het veel waait, staan in de weg.

Nood aan vervangingsinvestering

Twee kerncentrales langer open houden tot 2035 doet de nood aan vervangingsinvesteringen niet verdwijnen. In 2035 moet exact hetzelfde gebeuren als wat nu al kan. Ook vanuit financieel oogpunt is het naast de kwestie: de 1,6 miljard euro voor de levensduurverlenging is geldverspilling omdat het slechts tien jaar soelaas biedt.

De getallen waarmee gegoocheld wordt om het financieel voordeel gedurende dat decennium te duiden, bestaan voornamelijk uit een ‘producentensurplus’: winsten voor Engie-Electrabel omdat ze met de afgeschreven kerncentrales onder de marktprijs produceren. Op de marktprijs en de uiteindelijke factuur voor de consument hebben die twee reactoren nauwelijks een invloed. Die komt tot stand door de duurdere fossiele centrales die laatst aanslaan om de vraag te dekken, de zogenaamde ‘marginale eenheden.’

Kerncentrales langer openhouden niet goed voor klimaat

Waarom het nucleair risico dan onnodig rekken en de komende generaties belasten met kernafval? Voor het klimaat beweert de N-VA nu. Twee kerncentrales langer openhouden zou de vervuiling van gascentrales tien jaar lang vermijden. Dat klopt niet. De broeikasgasemissies van de grote industrie en elektriciteitsproductie vallen onder een Europese regeling: het emissiehandelsysteem ETS. België en Vlaanderen hebben énkel klimaatdoelstellingen voor de broeikasgasuitstoot van gebouwen, transport en landbouw: de non-ETS.

De ETS werkt contra-intuïtief: een begrip van de werking is cruciaal om de discussie over de klimaatimpact van de kernuitstap te kunnen voeren.

Vergelijk de werking van de ETS met de stoelendans die je vroeger speelde. In iedere ronde was er een stoel minder beschikbaar en viel een kindje af tot er uiteindelijk slechts één over bleef. Zo gaat het ook in de ETS. Ieder jaar komen er minder emissierechten op de markt en valt er wat vervuiling af. Enkel de prijs van emissierechten verandert.

In theorie leidt dat systeem er toe dat de vervuiling eerst verdwijnt daar waar dat het goedkoopst kan. In de periode dat de Belgische kerncentrales sluiten, tussen 2020 en 2030, zullen er jaarlijks 2,2 procent minder emissierechten beschikbaar zijn. De kernuitstap gebeurt onder een dalend Europees uitstootplafond. Wanneer België de kerncentrales deels vervangt door gascentrales zal de uitstoot op Belgisch niveau een tijd lang stijgen. Maar omdat de uitstoot op EU niveau niet kán stijgen onder het dalend uitstootplafond moet ze ergens anders in Europa dalen.

De vuile steenkoolcentrales zijn de grootste kanshebbers. Die zullen hun uitstoot terugschroeven of sluiten omdat de prijs voor emissierechten stijgt door de groeiende vraag ernaar. Tot zover de basiswerking van de ETS.

‘Europarlementsleden N-VA geven weinig om klimaat’

Intussen werkt het systeem een stuk complexer. Dat komt omdat Europa een oplossing heeft gezocht voor een miljardenoverschot aan emissierechten dat was ontstaan in de voorbije tien jaar. Begin november is er na jaren onderhandelen een compromis uit de bus gekomen. Honderden miljoenen overtollige emissierechten zullen vanaf 2019 uit de ETS verdwijnen via een reservepot, de marktstabiliteitsreserve (MSR).

Vanaf 2023 zullen er rechten uit die MSR vernietigd worden. Een eerste belangrijke vaststelling is dat de europarlementsleden van N-VA in hun stemgedrag over die hervorming van de ETS weinig om het klimaat gaven.

Amendementen die meer dan honderd miljoen tonnen CO2-emissies zouden vermijden, bijvoorbeeld door het emissieplafond met 2,4 procent in plaats van 2,2 procent per jaar te laten dalen tussen 2020 en 2030, stemden ze weg. In vergelijking met de klimaatimpact van die onderhandelingen is het tien jaar langer openhouden van twee kerncentrales klein bier.

Sluiten kerncentrales verhoogt broeikasgasuitstoot niet

Een tweede vaststelling is dat zélfs in de bijgestelde werking van de ETS na het akkoord van november het sluiten van de Belgische kerncentrales de Europese broeikasgasuitstoot niet zal doen stijgen. We baseren ons daarvoor op de prognoses van de financiële analisten van Bloomberg.

Bij de huidige regels zal de opname van overtollige emissierechten door de reservepot MSR volgens Bloomberg stoppen in 2024, net voordat de Belgische gascentrales op stoom komen. Als België alle kerncentrales sluit en de gascentrales vanaf 2025 emissierechten kopen voor hun uitstoot, zal dat wel degelijk ten koste zijn van uitstoot van andere (steenkool)centrales of industriële installaties.

Het is een nuloperatie. De kernuitstap zal er in dat geval niet toe leiden dat er minder emissierechten naar de reservepot gaan en op termijn vernietigd worden. Kortom: de kernuitstap zorgt zoals het er nu naar uit ziet niet voor een netto verhoging van de broeikasgasemissies op Europees vlak.

Verkeerde conclusies

Die contra-intuïtieve werking van de ETS leidt soms ook tot verkeerde conclusies. Waarom zouden we steenkoolcentrales sluiten, hernieuwbare energie uitbouwen of inzetten op efficiëntie in de industrie als de uitstoot van die sectoren tóch al op voorhand vastligt?

Daar zijn twee goede redenen voor: een politieke en economische.

De daling van het uitstootplafond in de ETS ligt nog niet in lijn met het klimaatakkoord van Parijs. Het leidt nog niet tot nuluitstoot voor 2050. Bij volgende onderhandelingen zullen politici de ambitie moeten optrekken. Daartoe zullen ze meer geneigd zijn als de ontwikkeling van hernieuwbare energie goed loopt en vuile centrales snel sluiten.

Vanuit economisch oogpunt willen we dat technologie die we sowieso nodig hebben voor nuluitstoot, zoals windenergie op zee of toepassingen met waterstof, snel in kostprijs dalen. Dat gaat het best door er nu al een markt voor te creëren en er in te investeren, zelfs als het tijdelijk tot ‘duurdere’ emissiereducties leidt die onder de ETS niet vanzelf zouden gebeuren.

De emissiereducties van de verouderde kerncentrales voldoen niet aan die twee criteria. Ze sluiten toch en creëren geen politieke ruimte voor een aanscherping van het ambitieniveau in de ETS. We maken kernenergie evenmin goedkoper door de levensduur van twee oude knarren te verlengen, indien we dat al zouden willen. Kortom, omwille van de werking van het Europees klimaatbeleid en de groeiende rol die hernieuwbare energie moet spelen in de energietransitie, is het langer openhouden van kerncentrales een weinig effectieve en zelfs contraproductieve strategie voor het klimaat.