Karel De Gucht (Open VLD): ‘Abortus en euthanasie komen onvermijdelijk weer ter sprake’

Oud-politicus Karel De Gucht gelooft in de kansen van de nieuwe regering met zijn liberale partijgenoot Alexander De Croo als eerste minister. ‘Een regeerakkoord tussen de N-VA en de PS zou uitgedraaid zijn op een duivelspact.’

Voor zichzelf sluit Karel De Gucht een comeback à la Frank Vandenbroucke volledig uit – ‘ik heb op mijn zestigste beslist om de actieve politiek vaarwel te zeggen’ – maar de voormalige partijvoorzitter, minister van Buitenlandse Zaken en Eurocommissaris volgt het reilen en zeilen in de Wetstraat nog altijd van nabij. En welja, de liberale eminentie vindt het een erg goede zaak dat er eindelijk een federale regering is, een kabinet dat bovendien geleid wordt door partijgenoot Alexander De Croo. Karel De Gucht: ‘Het was hoog tijd. De abnormale toestand van een land zonder echte regering heeft veel te lang aangesleept. Toegegeven, in deze Vivaldi-regering met zeven partijen (Open VLD, MR, SP.A, PS, Groen, Ecolo en CD&V, nvdr) heeft elke coalitiepartner water bij de wijn gedaan. Het kon eigenlijk niet anders dan dat Vivaldi een compromisregering is geworden. Gelukkig hebben alle coalitiepartners hun kernpunten kunnen vrijwaren.’

Eerder al hadden de N-VA en de PS een overeenkomst gesloten waarbij ze elkaar ergens halfweg tegemoetkwamen: ook met die regering zou er dus een vorm van centrumbeleid gekomen zijn.

Karel De Gucht: Dat is een boude stelling. De PS en de N-VA waren slechts akkoord geraakt over een aantal uitgangspunten, terwijl deze Vivaldi-regering vertrekt vanuit een grondig onderhandeld akkoord. Ik had het persoonlijk erg moeilijk met die combinatie tussen de N-VA en de PS. Een regeerakkoord tussen die twee zou zijn uitgedraaid op een duivelspact. De N-VA had sociaal-economische toegevingen moeten doen aan de PS, en de PS had akkoord moeten gaan met een verregaande ontmanteling van België. Ik ben er zeker van dat er dan in Atomaschriftjes afspraken zouden staan om Wallonië niet in financiële problemen te brengen. Daarom was ik ook in de weken dat de Open VLD samen met de PS en de N-VA aan tafel zat, geen voorstander van die paars-gele coalitie. Ik was van bij de aanvang voorstander van een paars-groene formule. Ik ben dus niet van mening veranderd. Anderen wel: Egbert Lachaert was in het begin voorstander van een paars-gele coalitie, maar hij heeft tijdens de onderhandelingen alle appetijt daarvoor verloren.

De ultieme uithaal van Bart De Wever aan het adres van de Vlaamse liberalen was er te veel aan.

De Gucht: Zoals De Wever ons schoffeerde, dat was not done. Eigenlijk zei hij tegen de Open VLD’ers: ‘Willen jullie met mij een akkoord, dan hebben jullie nú de keuze om ja of nee te antwoorden op mijn aanbod.’ Alsof hij ons uitleg kwam geven over de elektriciteitstarieven voor de volgende jaren. Maar afspraken maken voor een regeerakkoord is iets anders dan niet-onderhandelbare verkoopsvoorwaarden overlopen. Het was niet alleen een politieke, maar ook een intellectuele misrekening van De Wever. Dergelijke fouten heeft hij de laatste jaren wel meer gemaakt. Hij kan het niet nalaten om op tijd en stond mensen te schofferen. Hij heeft er ook een handje van om met de inhoud van vertrouwelijke gesprekken naar de pers te stappen, zij het niet zonder er zijn eigen draai aan te geven.

Wat trekt u zo aan in Vivaldi?

De Gucht: In de regering-Michel is de N-VA een onbetrouwbare partner gebleken. De manier waarop die partij toen uit de regering is gestapt vanwege dat zogenaamde Marrakeshpact, toont aan dat het bijzonder moeilijk is om op de N-VA te bouwen. Bart De Wever heeft dat opnieuw duidelijk gemaakt toen hij de PS aanbood om een regering te vormen voor amper twee jaar. De N-VA is gewoon niet in staat om een rit uit te doen. Wat is dat, een regering voor twee jaar? Zo’n kabinet zal het land geen volle twee jaar besturen, hè. Al na een jaar zitten al die regeringspartijen opnieuw in pre-electorale campagnemodus. Bovendien heb ik het bijzonder moeilijk met bepaalde politici van de N-VA. Theo Francken heeft een ranzige kant, en als volbloed liberaal kan ik me niet verzoenen met zijn maatschappijvisie.

Was zijn beleid op Asiel en Migratie dan zo verschillend van dat van Maggie De Block (Open VLD)? Of is het vooral zijn retoriek die u tegen de borst stuit?

De Gucht: Een staatssecretaris voor Asiel en Migratie, van welke partij ook, heeft nauwelijks vat op de output van zijn beleid: of we uitgeprocedeerde asielzoekers kunnen terugsturen, hangt af van de wil van de andere landen om die mensen weer op te nemen. Maar Franckens discours, zijn wil om mensen te stigmatiseren, stoort mij enorm.

Ook Bart De Wever heeft me op de heupen gewerkt met zijn wekenlange poging om een Vlaamse regering te vormen met het Vlaams Belang, aangevuld met ‘iets’. Ik heb een fundamenteel probleem met partijen die zeggen dat ze, zodra het mathematisch kan, een regering zullen vormen met het Vlaams Belang. Het is dus een interessante en politiek relevante vraag hoe we er vandaag met de vorming van de federale regering voor kunnen zorgen dat de N-VA en het Vlaams Belang in 2024 niet samen het land zullen kunnen besturen. Dat zal ons beter lukken door de N-VA nu al uit de regering te houden, denk ik. Ik geloof dus de critici niet die zeggen dat Vivaldi in 2024 automatisch zal leiden tot een rechtse verkiezingsoverwinning. Als deze regering een aanvaardbaar parcours rijdt, met een geloofwaardige premier, dan is de vorming van Vivaldi alleszins een verstandigere keuze geweest dan weer in zee te gaan met de N-VA. Want de kans zou groot zijn dat die partij in de laatste rechte lijn naar de verkiezingen opnieuw de regering zou laten vallen.

Daarom moest het voor u Vivaldi worden?

De Gucht: Ik zag niet in waarom de partijen die nu een regeerakkoord gesloten hebben, niet tot een goede samenwerking zouden kunnen komen. Dat heeft dus niets te maken met een poging om een anti-N-VA-beleid te voeren, bijvoorbeeld door opeens te gaan ‘herfederaliseren’.

Annelies Verlinden (CD&V), de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, zegt dat een staatshervorming ‘in beide richtingen’ kan en dat er ‘geen taboes’ zijn.

De Gucht: Vooral MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez speelt met dat idee. Ik ben geen flamingant, maar ook geen belgicist: vandaar dat ik niet in herfederaliseren geloof. Dat zou ahistorisch zijn. Je kunt de loop van de geschiedenis niet omdraaien.

Oud-journalist Guy Tegenbos van De Standaard heeft er vaak op gewezen dat je administraties die soms al decennia een eigen beleid en cultuur ontwikkeld hebben niet zomaar weer samen kunt voegen.

De Gucht: Dat is zo. Vandaar dat zo’n herfederalisering er niet komt. Omgekeerd hoop ik ook dat men de zaken nauwgezet zal bestuderen voor bevoegdheden verder worden opgesplitst. De regionalisering van de kinderbijslag: wat heeft die in Vlaanderen eigenlijk opgeleverd? Niets. Vandaar dat ik hoop dat men bij de gezondheidszorg uiterst zorgvuldig de voor- en nadelen zal afwegen van zo’n operatie, en vooral rekening zal houden met de werkelijke noden op het terrein.

Gwendolyn Rutten wilde al in december vorig jaar meegaan met de nota-Magnette. Maar haar eigen partij is haar toen niet gevolgd. Open VLD’ers die nu in de regering zitten, zoals justitieminister Vincent Van Quickenborne, waren tegen.

De Gucht: Hij niet alleen. Vandaag steunt de Open VLD deze regering en bloc. Een klein jaar geleden was dat niet zo. Dat wil niet zeggen dat er geen verdedigers waren van die formule, maar binnen onze partij waren over de toetreding tot Vivaldi toen nog scherpe verschillen van mening. In het Engels zegt men: It’s an idea whose time has come. Bovendien was er geen brede consensus over Gwendolyn als onze kandidaat-premier. Zij is acht jaar partijvoorzitter geweest. Ik ben het zelf vijf jaar geweest en ik kan u zeggen: voorzitter is een moeilijke job. (fijntjes) En vergeet in uw analyses ook niet de uitslag van de verkiezingen in rekening te brengen.

Op 26 mei 2019 verloren de liberalen meer dan twee procent van de stemmen en twee Kamerzetels.

De Gucht: De partij zit zeker niet in een hoogconjunctuur. Tegelijk is Alexander De Croo erin geslaagd om in zijn provincie meer dan 80.000 voorkeurstemmen te behalen, meer dan welke Vlaamse liberaal ook. Dat heeft ook meegespeeld, niet het minst in de psyche van Alexander De Croo zelf. Dat is het grote verschil met een regering die zou zijn geleid door Gwendolyn Rutten: de Open VLD zou zich niet achter haar premierschap verenigd hebben, zoals dat nu wel het geval is met Alexander De Croo.

Alexander De Croo is zelf ook gegroeid: van de eigenwijze partijvoorzitter die in 2010 ‘er de stekker uittrok’ tot de vicepremier die haast ‘een natuurlijke leider’ was geworden.

De Gucht: De geschiedenis heeft haar rechten: Alexander heeft niet als enige Open VLD’er beslist om de B-H-V-onderhandelingen te verlaten. Dat was een collectieve vergissing, maar dat ligt nu al een tijd achter ons. Alexander begon aan de regering-Michel als een vicepremier met weinig bevoegdheden. Hij heeft getoond dat hij de capaciteiten bezit om een politiek mandaat te verbreden tot een maatschappelijk verhaal. Van ontwikkelingssamenwerking heeft hij ook een zaak van vrouwenrechten gemaakt.

De beoordeling van een regering hangt tegenwoordig steeds meer af van de figuur van de eerste minister. Daarom vond ik dat de Open VLD niet aan deze regering moest beginnen onder een Waalse premier. Ik heb niets tegen Paul Magnette (PS) persoonlijk. Ik ken hem vrij goed, hij is een uiterst intelligent man, een zeer ideologisch politicus, dat wel, maar ook tactisch erg behendig. Magnette heeft objectief gezien de statuur om eerste minister te zijn, maar in deze omstandigheden zou dat voor iedereen een vergiftigd geschenk zijn geweest. Magnette verklaarde zelf in De Standaard dat hij inzag dat een Waalse premier, en zeker een socialist, voor problemen zou hebben gezorgd. De nieuwe eerste minister moest dus een Vlaming zijn. Van de Vlamingen die daarvoor in aanmerking kwamen, was Alexander De Croo ongetwijfeld de man over wie er het meest consensus bestond. Dit is het ideale moment in zijn carrière om die opdracht met enige kans op succes tot een goed einde te brengen. Want het zál natuurlijk aartsmoeilijk worden.

Hilde Crevits zei in De Zondag dat het bij de CD&V ‘woelig’ zal blijven om deze regering ‘verteerd’ te krijgen. Ook de Open VLD heeft bij de onderhandelingen linkse sociaal-economische eisen moeten slikken, zoals een vermogenswinstbelasting of het minimumpensioen van 1500 euro per maand.

De Gucht: Ik denk dat we pas een goed zicht zullen krijgen over de betaalbaarheid en de impact van dergelijke maatregelen bij de eerste begrotingscontrole, dus pas in juni 2021. Het maakt een wereld van verschil of er tegen dan een werkbaar coronavaccin zal zijn. Zo ja, dan verwacht ik een vrij snelle economische relance. De hele maatschappij wil weer vooruit, alleen houdt covid-19 tot nader order alles tegen.

Ook volgend jaar zullen extra belastingen niet in de smaak vallen van het klassieke liberale kiezerspubliek.

De Gucht: In het regeerakkoord staat dat er een ingreep komt die 150 tot 250 miljoen euro moet opbrengen. Dat zou toch ook de opbrengst geweest zijn van de effectentaks van de regering-Michel, alleen heeft het Grondwettelijk Hof die maatregel vernietigd. De Open VLD wás dus al akkoord gegaan met het principe om veelverdieners aan te spreken, al is het voor de bevolking vaak niet duidelijk om wie het juist gaat. De regering wil mensen met een vermogen van meer dan één miljoen euro extra belasten, maar enkel op het bedrag dat ze boven dat miljoen euro bezitten. Zo zijn er wel een aantal in dit land, maar een echt grote groep tref je er niet mee.

Het minimumpensioen optrekken tot 1500 euro valt ook uit te leggen als het herstel van het oude ‘sociaal contract’: wie zijn leven lang hard heeft gewerkt, heeft recht op een zorgeloze oude dag.

De Gucht:Een minimumpensioen van 1500 euro, bruto of netto, was een verkiezingseis van élke partij. Dan is het toch niet netjes om daar nu al afstand van te nemen? Bovendien behandelt dit regeerakkoord voor het eerst werknemers en zelfstandigen op volstrekt gelijke basis. Vraag het aan Sabine Laruelle (MR) (tussen 2003 en 2014 minister van Zelfstandigen, nvdr): het was een gevecht tegen de bierkaai om iets extra’s gedaan te krijgen voor de pensioenen van zelfstandigen. Velen koesteren nog altijd de foute gedachte dat elke zelfstandige na zijn carrière op een hoop geld zit. Dat klopt niet: de meeste oudere zelfstandigen hebben het echt niet breed. Dat pensioen van 1500 euro is voor een partij die opkomt voor de zelfstandigen dus een sociale overwinning, waarbij het theoretische onderscheid tussen ‘netto’ of ‘bruto’ in de praktijk weinig verschil maakt. Bovendien is het een maatregel die geld oplevert. Vandaag willen zestigers en zeventigers volop van het leven genieten, en daarvoor hebben ze dus geld nodig. Het geld dat besteed wordt aan de hogere pensioenen, zal dus meteen uitgegeven worden. Het terugverdieneffect van dezelfde maatregel zal aanzienlijk zijn, vooral de btw zal er wel bij varen.

Voor het eerst sinds lang hebben ethische dossiers – abortus, euthanasie – gewogen op de regeringsvorming. In tegenstelling tot de paars-groene partijen wil de CD&V niet dat er versoepelingen of uitbreidingen komen. Voorlopig heeft ze dat pleit gewonnen.

De Gucht: De paars-groene partijen hebben dit keer toegegeven aan de eis van Joachim Coens dat er alleen bij consensus beslist zal worden over ethische thema’s. Ik vind dat van de CD&V een strategie zonder veel visie. Men kan een maatschappij niet beletten om verder te evolueren. Abortus en vooral euthanasie komen dus onvermijdelijk weer ter sprake.

U hecht veel belang aan die ethische thema’s.

De Gucht: Ik niet alleen. Een van mijn ouders is dement gestorven. Veel families kennen zo’n ervaring. Dan gaat het niet meer om een politiek meningsverschil, maar om concrete pijn. Het leed dat de CD&V met haar blokkeringspolitiek in de samenleving veroorzaakt, is nog schrijnender bij euthanasie dan bij abortus. Een vrouw die zestien weken zwanger is en in België geen abortus meer krijgt, kan nog altijd naar Nederland. Mensen die euthanasie willen zijn meestal vastgekluisterd aan hun bed. Zij hebben geen vrijheid om te manoeuvreren. Soms worden ze nog altijd bij nacht en ontij vanuit katholieke Brusselse ziekenhuizen naar de VUB-kliniek gebracht. Waarom moet dat nog? Euthanasie maakt voor veel landgenoten nu al deel uit van onze stervenservaringen. Mijn zoon Jean-Jacques heeft een paar jaar geleden mee het initiatief genomen om de euthanasiewet uit te breiden naar kinderen. Nu staan we voor een uitbreiding van die wet naar demente personen. De uitvoering daarvan is niet eenvoudig, maar voor de gedachte zelf bestaat er een groot draagvlak: elke familie, elk gezin wordt geconfronteerd met de realiteit van demente personen. Juist daarom kan men die discussie niet blijven blokkeren.

Coens wil de CD&V kennelijk opnieuw profileren als een standvastige partij met eigen principes. Zo geeft hij de achterban ook opnieuw een gevoel van eigenwaarde: we laten niet met ons sollen.

De Gucht: Ik denk niet dat Joachim vertrekt vanuit politieke schema’s. Hij is een diepgelovige katholiek. Hij huldigt het principiële, christelijke standpunt: leven is leven – in zijn geval: omdat het leven een gift is van God. Ik heb er alle respect voor. Maar het overgrote deel van de bevolking denkt zo niet. En Coens weet dat ook. Dus vraag ik me af: waarop slaat die CD&V-blokkering eigenlijk? Een foetus van 14 weken is niet levensvatbaar (de grens tot wanneer abortus vandaag kan in België, nvdr), maar een foetus van 18 weken (de nieuwe voorgestelde grens, nvdr) is dat evenmin. Wat is dan het grote bezwaar? Dat gaat dus niet meer alleen over het fundamentele respect voor het leven. Coens wil zijn partij weer op de kaart zetten via die ethische kwesties en dat stuit mij tegen de borst. Ik vind het niet juist dat CD&V’ers als hij hun persoonlijke overtuiging met politieke middelen willen opleggen aan de rest van de samenleving.

Toch ziet het ernaar uit dat dit de komende jaren zal gebeuren.

De Gucht: Is dat zo? Het feit dat veel ziekenhuizen nog altijd weigeren euthanasie uit te voeren, is een ethisch probleem dat op de voorgrond zal treden met de regionalisering van de gezondheidszorg. Dan komt die discussie meteen op het regionale niveau terecht.

Uitgerekend de CD&V is vragende partij voor die regionalisering, ook omdat de ‘katholieke’ zorgsector sterk staat in Vlaanderen.

De Gucht: In mijn eigen streek heb ik ervaringen met een katholiek ziekenhuis: de aangeboden zorg en de geneeskunde zijn er van topkwaliteit. Maar de voorzitter van de raad van bestuur is een Opus Dei-persoon die zich verzet tegen de uitvoering van euthanasie in zijn instelling. Nogmaals: natuurlijk moet euthanasie niet. Maar mensen hebben er wel recht op, binnen de grenzen van de wet. Recht op euthanasie heeft niets met geloof te maken. Vandaar dat de CD&V zich geen illusies hoeft te maken. Een politicus moet zich altijd de vraag stellen: is het plausibel wat ik zeg? Is mijn inzicht veralgemeenbaar? In het geval van Joachim Coens – toch qua ethische thema’s – is het antwoord: nee.