Topman inlichtingendienst: ‘Sabotage van de Antwerpse haven? Met dat scenario houden we rekening’

Voor het eerst in zijn 108-jarige bestaan heeft de militaire inlichtingendienst ADIV een jaarverslag gepubliceerd. Knack en Le Soir konden inkijken en strikten ADIV-topman Wim Robberecht voor een interview. ‘Op het dek van Russische schepen die langs de Belgische kust passeren, staat een panoplie aan apparatuur om de omgeving in kaart te brengen.’

‘De activiteiten op het gebied van spionage en buitenlandse inmenging hebben een niveau bereikt dat sinds de Koude Oorlog niet meer is voorgekomen’, waarschuwt de militaire inlichtingendienst ADIV in zijn Jaarverslag 2022. Te midden van de Oekraïnecrisis, geopolitieke omwentelingen en duizelingwekkende cyberevoluties geeft viceadmiraal Wim Robberecht tekst en uitleg bij de uitdagingen van morgen.

De ADIV publiceert zijn eerste publieke jaarverslag ooit. Waarom treedt uw dienst uit de schaduw?

Viceadmiraal Wim Robberecht: Tot nu toe stelden we alleen maar geheime verslagen op. Maar zelfs een discrete inlichtingendienst moet transparant zijn, zowel naar politieke verantwoordelijken toe als naar het grote publiek – de belastingbetaler. In dit eerste exemplaar staat vooral veel duiding over onze dienst. We zijn er om het land te beschermen en om raad te geven aan de overheid. Onze blik is gericht op de toekomst: welke dreigingen komen er op ons nationale belang af?

U waarschuwt onder meer voor nieuwe vormen van extremisme, aangevuurd door complottheorieën.

Robberecht: Dezelfde soort mensen die zich tijdens de pandemie opwierpen als coronaspecialist zijn nu plotseling specialist geworden in het Oekraïneconflict, met dezelfde soort complottheorieën. Ze zien in alles false flag-operaties, ze ontwaren in alles een complot. Dat kan potentieel gevaarlijk zijn, gelet op de schaal van de verspreiding en de beïnvloedbaarheid van de burger die er niet tegen gewapend is.

Zijn er concrete pogingen van buitenlandse diensten om in België gericht desinformatie te verspreiden?

Robberecht: Zeker en vast. De grote geopolitieke spelers (Rusland, China en de VS, nvdr), die doen allemaal mee. Vroeger was het veel moeilijker om met desinformatie een grote populatie te bereiken. Door sociale media kan het nu wel.

Als reactie op de Russische inval in Oekraïne zette België 21 Russische spion-diplomaten het land uit. Zijn zij inmiddels al afgelost?

Robberecht: De Russen die het land moesten verlaten, zijn niet zomaar een op een vervangen door andere inlichtingenofficieren onder diplomatieke cover. We merken nu dat Rusland zeer creatief nieuwe pistes zoekt om dezelfde doeleinden te bereiken – denk aan het inzetten van zakenlui, studenten of onderzoekers. Of men gaat bevriende naties proberen te gebruiken om hier aan spionage of inmenging te doen. In de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties kun je makkelijk zien welke landen er een narratief aanhouden dat veeleer aanleunt bij het Russische.

Doelt u dan op landen als Servië, Wit-Rusland en Bosnië? Spioneren zij hier namens Rusland?

Robberecht: Geen commentaar.

De krant De Tijd berichtte over 17 schotelantennes op het dak van de Russische ambassade in Ukkel. Kan de ADIV bevestigen dat die gebruikt worden voor spionage?

Robberecht: Jazeker. Die apparatuur dient echt niet alleen om te telefoneren met Rusland. Waar spionnen vroeger bij wijze van spreken op de straat gesprekken probeerden af te luisteren, biedt de technologie van vandaag veel meer mogelijkheden.

In het jaarverslag waarschuwt de ADIV ook voor ‘cyberverkenningen uitgevoerd tegen kritieke infrastructuur in westerse landen’.

Robberecht: Geregeld krijg ik te horen dat een Belgisch bedrijf het doelwit werd van een ransomware-aanval, waarbij het zijn data terugkrijgt na betaling van een som geld. Maar intussen kan wel heel makkelijk de kwetsbaarheid van het bedrijf zijn verkend, ook al werd er nog geen disruptieve aanval uitgevoerd. Net voor het begin van de Oekraïnecrisis zijn er een aantal ransomware-aanvallen geweest in meerdere westerse havens (onder meer tegen de Belgische havengroep Sea-Invest, nvdr). Dat is een patroon waar we geen statelijke actor achter kunnen aanduiden. Maar het is wel indicatief voor het potentiële gevaar.

Is de haven van Antwerpen een potentieel sabotagedoelwit in het licht van de Oekraïnecrisis?

Robberecht: Een inlichtingendienst houdt natuurlijk rekening met dergelijke scenario’s. En niet enkel gelinkt aan Rusland. De huidige geopolitieke spanning geeft wereldwijd aanleiding tot verhoogde mogelijkheden. De periodes van de Koude Oorlog – met stabiliteit en een zekere rust – en van het vredesdividend na de val van de Muur van Berlijn, die zijn gedaan. Dus is het normaal dat we vandaag bezorgder zijn en scenario’s in die richting ontwikkelen.

Wat was de ernstigste cyberaanval die in 2022 plaatsvond in België?

Robberecht: Voor 2022 kan ik er niet direct een opsommen waar ikzelf heel erg wakker van heb gelegen, vanuit mijn defensiefunctie. Het jaar daarvoor was Defensie natuurlijk wel zelf het doelwit van een cyberaanval.

Voor onze kust liggen glasvezelkabels en windmolenparken. Zijn er op dat vlak verontrustende signalen inzake Russische activiteiten?

Robberecht: Mijn Noorse collega heeft onlangs in een reportage toelichting gegeven bij Russische oceanografische onderzoeksschepen, die in kaart hebben gebracht wat er op de zeebodem ligt en hoe de windmolenparken in elkaar zitten. Het is natuurlijk niet omdat men iets in kaart brengt, dat men onmiddellijk de intentie heeft om tot sabotage over te gaan. Maar het is wel indicatief dat men zich wapent om in de best mogelijke omstandigheden acties te kunnen uitvoeren. Het terrein is immers al verkend.

In 2016 berichtte Knack al eens dat een Russische onderzeeër voor onze kust was gepasseerd. Merkt ADIV een toegenomen Russische activiteit in het Noordzeegebied?

Robberecht: De passage van Russische oorlogsschepen voor de Belgische kust – niet noodzakelijk enkel onderzeeërs – is de laatste jaren toegenomen. Vroeger voeren Russische schepen om Engeland heen en bleven ze in de Atlantische Oceaan. Nu zie je dat ze ook door het Kanaal passeren. Noem het provocatief of assertief. Maar ze hebben nu eenmaal de vrije doorvaart in internationale wateren. Het zou zeer onadequaat zijn om dat te beletten. Je moet natuurlijk wel beseffen dat dergelijke Russische zeevaartuigen een panoplie aan apparatuur op hun dek hebben staan, om alles in kaart te brengen wat ze in kaart willen brengen.

Mogen Belgische militairen nog TikTok gebruiken?

Robberecht: Op hun professionele toestellen is dat verboden. En wat het privégebruik betreft, hebben we duidelijk gemaakt welke gevolgen TikTok kan hebben, aangezien de informatie tot bij de Chinese overheid kan gaan. Dus nee, ze mogen de app niet gebruiken.

Zijn Chinese spionageballonnen ook al boven België gesignaleerd?

Robberecht: Nee, niet boven België of andere Europese landen. Maar het nieuws over de balonnen heeft er wel toe geleid dat we zijn nagegaan hoe georganiseerd we zijn in de bewaking van het westerse luchtruim. Zou iets dergelijks ons ook kunnen overkomen? Daar wordt natuurlijk binnen de luchtverdedigingsorganisaties wel het een en ander over uitgewisseld. Ook vanuit de NAVO krijgt het thema aparte aandacht.

Tot slot: speelt de ADIV een rol in de repatriëring van landgenoten uit Soedan?

Robberecht: Je hebt geen Belgische A400’s zien landen in hoofdstad Khartoem of in het nabijgelegen Djibouti. Dat komt omdat Buitenlandse Zaken over heel de regio Afrika al afspraken heeft met andere landen: wie neemt wanneer het voortouw? Maar de inschatting van de veiligheidssituatie ter plaatse en de risicoanalyse voor de Belgen, daar spelen wij natuurlijk een rol in.