‘Strafrecht mag niet verward worden met het morele begrip over rechtvaardigheid’

‘Als de samenleving ongelijk is, dan bestendigt het strafrecht die ongelijke samenleving’, schrijft gevangenisdirecteur Hans Claus over de aanhoudende discussie over de uitspraken in het Reuzengom-proces. ‘De werking van het gerecht is altijd een spiegel van de samenleving.’

Regelmatig probeer ik een publiek warm te maken voor een belangrijke paradigmashift in de strafuitvoering. Ik overlaad de toehoorders met argumenten waarom gevangenissen niet werken en het tijd is voor kleinschalige en gedifferentieerde detentiehuizen om ze te vervangen.

Dat is een hele klus, zeker in een tijd die gekenmerkt wordt door hoog oplopende verontwaardiging, georkestreerde media-aandacht en snelle verspreiding van echte en valse feiten en van meningen allerhande over misdaad en straf. De gemoederen laaien dikwijls hoog op. De babbel aan de toog achteraf is echt wel nodig om de discussie te laten zakken tot op het menselijk niveau. Veel meer mensen dan gedacht blijken wel eens te maken gehad te hebben met straf en gevangenis.

Mensen delen aan die toog ook graag hun gedacht over het gerecht en zijn werking. De idee dat heel het systeem onrechtvaardig is, is wijd verspreid. Dat de grote criminelen met behulp van zware advocaten de dans ontspringen en de kleine garnalen moeten brommen, dat weten de mensen zeer goed. ‘Maar het zijn toch dikwijls vreemdelingen hé’, voegt men er dan aan toe. Net alsof dat het onrecht minder erg maakt.

Ik probeer daar ook uit te leggen dat het strafrecht in wezen niets anders is dan het in stand houden van een bepaalde maatschappelijke orde. Strafrecht mag niet al te zeer verward worden met het morele begrip over rechtvaardigheid. Als de samenleving ongelijk is, dan bestendigt het strafrecht die ongelijke samenleving. 

Dat er ophef ontstaat als er naar het oordeel van de massa te milde straffen worden opgelegd of wanneer er zware recidive plaats vindt, kunnen we ergens begrijpen.  Er treedt op dat vlak ook enige gewenning op. We verwachten gewoon dat het volk die repressieve reflex heeft. We nemen aan dat dit de aard van het beestje is en anticiperen er zelfs op.

Zo nemen we dure ICT-firma’s onder de arm om alle gaten in het web te dichten, alle databanken aan elkaar te knobbelen, overal camera’s te hangen, gsm’s uit te lezen en berichten te intercepteren, want we willen wat mogelijks tot volkswoede zou kunnen leiden, met alle macht op tijd opsporen en kaltstellen. De bestaande orde zou anders wel eens kunnen kantelen.

We bouwen megagevangenissen waarin we zonder veel privacy beslommeringen met Big Brother experimenteren en waar we Arcadia achter veilige muren tot volle wasdom laten komen. Want we voelen aan dat het bestaande model langs alle kanten onder druk staat en bereiden ons voor om het met inzet van alle middelen te bewaken en te verdedigen.

(Lees verder hieronder.)

Dat deze gevangenissen vol zitten met mensen uit de lagere sociale klassen die slecht verdedigd worden en daar tot een half jaar of langer in voorhechtenis worden gehouden als drugkoerier of loopjongen, dat nemen we erbij. 

Dat onderzoeksrechters al lang niet meer doen waar ze voor in het leven werden geroepen, namelijk het gerechtelijk onderzoek voeren bij ernstige misdrijven waar een politioneel onderzoek niet volstaat en waar desnoods zelfs mensen in hechtenis voor moeten genomen worden nog voor zij schuldig worden bevonden, maar gedegenereerd worden tot verkapte uitvoerders van korte straffen, dat zijn we ondertussen gewoon geworden.

Daar heerst geen algehele verontwaardiging over. Misschien gelijken de mensen die achter onze tralies verdwijnen te weinig op ‘ons’? Of misschien zijn we de gevoeligheid voor onze fundamentele rechten en vrijheden onder druk van die grote angst voor verandering gaandeweg kwijt gespeeld?

Nu het verschil in benadering met jonge universiteitsstudenten die met desastreuze gevolgen fel over de schreef gaan, wel erg in het oog springt, wordt gelijkheid eindelijk weer een item.

Laat het een zegen zijn dat de werking van het gerecht die altijd een spiegel van de samenleving is en de verontwaardiging die er op volgt, samen een licht doen schijnen over deze fundamentele ongelijkheid. Ze is immers erg kwalijk, niet alleen in strafzaken.

(Lees verder hieronder.)

Ook in de roes om steeds meer beslag te leggen op onze natuurlijke omgeving bedienen we ons wat al te graag van de ongelijkheidsmachine. Wat meer gelijkheid, wat minder concurrentie, minder druk op onze schouders en een rustigere samenleving zijn oplossingen die zowel economisch, maatschappelijk, juridisch, medisch en ecologisch meer dan welkom zijn. Bereken maar eens de voordelen in het uitsparen van kinesisten en osteopaten, psychologen en therapeuten allerhande. Wie bang is van het communisme moet zich misschien gewoon de samenleving inbeelden die we gekend hebben voor de neoliberale golf ons overspoelde. Het enige verschil met de jaren zestig en zeventig is dat materiële en virtuele groei nu niet meer onbeperkt kan worden nagestreefd. Moeder aarde stelt namelijk haar grenzen. Maar met een menselijke rijkdom die ondertussen acht maal zo groot is als toen, moet een nieuw herverdelingsmechanisme toch in de mogelijkheden zitten? 

En laat ons ondertussen de duur van de voorhechtenis voor minder ernstige feiten toch eindelijk eens wettelijk tot 2 maanden beperken. Zo moeilijk kan het toch niet zijn  om op die tijd een zicht te krijgen op het aandeel in de schuld van de aangehoudene, die meestal een kleine vis is?  Hem langer in de cel houden om hem ‘te doen praten’ en het grotere netwerk in kaart te brengen, kunnen we toch bezwaarlijk een rechtspraktijk van een beschaafde rechtsorde noemen? Dat is toch eerder iets voor slechte series?

Hans Claus is directeur van de gevangenis van Oudenaarde. Recent stelde hij samen met andere gevangenisdirecteurs een memorandum op voor volgende regering om twee belangrijke wetswijzigingen door te voeren om de penitentiaire praktijk uit de impasse te halen.