‘Sorry, het terrorismeproces valt niet meer uit te leggen’

‘De juridische wereld kan enkel sorry zeggen voor de perceptie die vandaag ontstaat. Het is – zelfs voor de erg geïnteresseerde – burger niet meer te vatten’, schrijft Hugo Lamon na alweer een woelige week op het proces over de aanslagen van 16 maart in Brussel. ‘Voor ons rechtssysteem is de zaak blijkbaar te omvangrijk, te complex, te gelaagd en dus ongrijpbaar.’

Het assisenproces over de terreuraanslagen in de luchthaven van Zaventem en het metrostation Maalbeek lijkt in een onontwarbare impasse te zijn terechtgekomen. De slachtoffers voelen zich eens te meer onbegrepen, en ze hebben gelijk. Het is niet te vatten dat na zeven jaar dit proces verzandt in wat zij enkel als juridische haarklieverij kunnen beschouwen. De juridische wereld kan enkel bescheiden blijven en ‘sorry’ prevelen.

De advocaten van de beschuldigden staan aan de schandpaal van de publieke opinie. Nu weten ze ook wel dat een advocaat er niet is om het publiek te behagen, maar hun aandacht voor de rechten van de verdediging valt niet meer uit te leggen voor het breed publiek. Maar de rechters moeten hen gelijk geven omdat ze het recht aan hun zijde hebben, of het nu gaat over de initiële kooien in de rechtszaal die ieder contact tussen de advocaat en de cliënt onmogelijk maakten, de overbrenging van de gevangenis naar de zittingszaal onder verplicht oorverdovend geluid, of de naaktfouilles zonder gemotiveerde aanleiding.

Kan men een advocaat verwijten dat hij gelijk heeft? Het blijft natuurlijk moeilijk uit te leggen dat advocaten zeggen geen mandaat meer te hebben, maar toch blijven verder doen: de assisenvoorzitter stelt hen ambtshalve aan omdat een beschuldigde in een assisenzaak nu eenmaal altijd door een advocaat moet worden bijgestaan. De juridische wereld kan enkel sorry zeggen voor de perceptie die daardoor ontstaat. Het is – zelfs voor de erg geïnteresseerde – burger niet meer te vatten.

Het moet voor de juryleden, die de pech hebben gehad te worden uitgeloot, een verschrikking zijn verplicht aanwezig te zijn in een slecht theaterstuk met een scenario dat in een andere wereld lijkt geschreven te zijn. Een sorry ten aanzien van die juryleden is wel op zijn plaats, maar wie moet er nu die sorry zeggen?

De politici beginnen zich ook in het debat te mengen. Ze vragen zich vertwijfeld af of het wel een goede zaak was om dit terreurproces door een assisenjury te laten beoordelen. Het federaal parket had er al lang op gewezen dat dit niet de juiste vorm was, en lijkt nu gelijk te krijgen, of volgens sommigen daar zelf voor te zorgen, door bijvoorbeeld de naaktfouilles toch nog verder door te voeren ondanks de uitspraak van de rechter in kort geding. Het is hier nog moeilijker om sorry te zeggen.

Het assisenproces zelf leek veelbelovend te starten, zelfs voorzien van een doorgewinterde magistraat als woordvoerder. Intussen klinkt de kritiek steeds luider dat dit proces organisatorisch slecht werd voorbereid. Waren al die problemen niet te voorzien, zeker nu dezelfde beschuldigden ook al eens in Parijs terechtstonden voor andere zware feiten? Waarom lukte het in Frankrijk dan wel, terwijl het rechtssysteem daar  vergelijkbaar is en er in dat land veelal dezelfde jammerklachten zijn over de werking van het gerecht? Kan men er in die omstandigheden nog mee weggeraken om gewoon ‘sorry’ te zeggen? Het staat in de sterren geschreven dat na het proces de Hoge Raad voor de Justitie een lijvig rapport zal maken over ‘de disfuncties’ bij Justitie.  Nog maar eens.

De vele advocaten en magistraten die nu voor rechtbanken en hoven hun uiterste best doen, worden er moedeloos van. Die éne zaak doet alle inspanningen voor een goede justitie verbleken en stapelt de juridische wereld met het probleem het onuitlegbare te moeten blijven verdedigen in naam van de rechtstaat. Maar het valt niet uit te leggen.

Allicht is het nog erger dan dat: in deze zaak valt het ook zelfs aan te nemen dat iedereen zijn uiterste best doet. De magistraten, de politie, de advocaten en alle andere betrokkenen hebben de beste bedoelingen, maar het lukt niet. Voor ons rechtssysteem is de zaak blijkbaar te omvangrijk, te complex, te gelaagd en dus ongrijpbaar. Dat was ook zo in de Fortis-affaire of de zaak Lernhout & Hauspie. Voor de Bende van Nijvel kwam het na al die jaren niet eens tot een zaak. Sorry samenleving, maar het is te ingewikkeld. Wat in Frankrijk nog kan, lukt hier niet meer.

Toch mag dit niet betekenen dat het hele rechtssysteem op de schop moet. We moeten blijven benadrukken dat Justitie vaak haar kerntaken goed vervult en daarmee voor veel rechtszekerheid zorgt. Helaas minder vaak in Brussel, waar er naast een aanzienlijke gerechtelijke achterstand ook organisatorische problemen zijn. In een megadossier wordt dit nu pijnlijk duidelijk. De terechte media-aandacht zorgt voor een afgang, wat afstraalt op alles en iedereen binnen Justitie. We kunnen sorry zeggen, maar de juridische wereld is aan zichzelf verplicht te blijven doorgaan.